Benua Pol Emil Klayperon
Benua Pol Emil Klayperon (fransuzcha Benot Paul mile Clapeyron) farang muhandisi va fizik olimi. Temir yol tarmoqlari, koprik qurilishi va yolsozlik masalalari boyicha koplab ilmiy-amaliy ishlar muallifi. Ideal gaz holati tenglamasini keltirib chiqargan olim.
Pol Klayperon 1799 yilning 26-fevral sanasida Parijda tugilgan. Avvaliga 1816-1818 yillar davomida Parij Politexnika maktabida tahsil olgan. 1820 yilda Sankt-Peterburgdagi Aloqa yollari muhandisligi institutda professor bolib ishlayotgan dosti Gabriel Lamening oldiga jonaydi va u yerda 10 yil davomida ishlab, yolsozlik va kopriklar qurilishi boyicha loyihalarda muhandis sifatida ishtirok etadi. 1930 yilda Parijga qaytgach, Fransiya boylab qurilayotgan yangi temir yol tarmoqlari va kopriklar va yollar qurilishida muhandis, loyihachi va nazoratchi sifatida ishtirok etadi. Xususan ilk fransuz temir yol tarmoqlari bolmish Parij-Versal va Parij-Sen Jermen yonalishlari aynan Klayperon nazorati bilan qurilgan edi.
Pol Klayperonning fizik olim sifatidagi ishlari asosan issiqlik, plastiklik va qattiq jismlarning muvozanat holatlari masalalariga bagishlangan bolib, uning termodinamika borasidagi izlanishlari ayniqsa mashhur bolgan. Sadi Karnoning Alanganing harakatlantiruvchi kuchi va bu kuchni rivojlantira oladigan mashinalar haqida mulohaza birinchi bolib jiddiy ilmiy ahamiyat qaratgan va uning goyalariga matematik asos bergan ilk olim aynan Pol Klayperon bolib, ushbu goyalardan kelib chiqib u, termodinamika uchun dastlabki grafik uslublarni indikator diagrammalarni, xususan, p-V koordinatalar sistemasini kiritgan edi. 1834 yilda Klayperon, Boyl-Mariott, Gey-Lyussak va Avogadro qonunlarining umumlashtirilishi natijasidan, ideal gaz holati uchun tenglama keltirib chiqardi. (Ushbu tenglama D.I. Mendeleyev tomonidan 1874 yilda yanada umumlashtirilgan bolib, Mendeleyev-Klayperon tenglamasi deb yuritiladi.) Shuningdek u jismning erish va qaynash harorati va bosimi orasidagi bogliqlikni ornatuvchi va 1851 yilda Klauzius tomonidan nazariy asoslab berilgan tenglamani (Klayperon-Klauzius tenglamasi) keltirib chiqargan.
Pol Klayperon 1858 yilda Parij Fanlar Akademiyasiga, boshqa bir mashhur olim Koshining orniga azolikka saylandi. Hozirda uning nomi, Eyfel minorasining birinchi qavatiga joylashtirilgan Fransiyaning buyuk olimlari royxatiga kiritilgan bolib, olim shuningdek Sankt-Peterburg fanlar akademiyasining ham azoligiga ega bolgan.
Klayperonning termodinamikaga bagishlangan qator asarlari mavjud, xususan, Qattiq zarrachalarning ichki muvozanati haqida hamda, Issiqlikning mexanik nazariyasi haqida asarlari shular jumlasidandir. Bundan tashqari, Klayperonning yolsozlik, qurilish va jamoatchilik ishlari masalalariga bagishlangan asarlari oz davrida katta mashhurlikka ega bolgan.
Benua Pol Emil Klayperon 1864 yilning 28-fevral sanasida Parijda vafot etgan.
| < avvаlgi | kеyingi > |
|---|
