Orbita . U Z

...Ilm-fan fazosi uzra!

  • Shrift o'lchamini kattalashtirish
  • Odatiy shrift o'lchami
  • Shrift o'lchamini kichiklashtirish
Orbita.uz - ...Ilm-fan fazosi uzra!

Yer - yaxlit tirik organizm g'oyasi

E-mail Chop etish PDF

Yer - yaxlit tirik organizm g'oyasi

Bizning sayyoramiz qandaydir qattiq jinslar va metallar uyumidan hosil bo‘lgan inert massa emas, balki, ulkan hajmli yaxlit tirik organizm bo‘lishi mumkinmi?

Lavlok «Margarita olami» nomli matematik model barpo qilgan. Uning asosida, Lavlok va uning tarafdorlari aytishicha, Yerdagi tirik organizmlar uyg‘unligi natijasida, sayyora bilan qayta aloqa mexanizmi shakllanar emish. Margarita olamida «qora» (yorug‘likni yutuvchi) va «oq» (yorug‘likni akslantiruvchi) «margaritkalar» yashar emish. Ushbu ikki tur margaritkalar tomonidan Quyosh nurlari energiyasining turlicha o‘zlashtirilishi natijasida, ular orasida raqobat yuzaga kelib, natijada, populyatsiya balansida bu narsa o‘z ta’sirini ko‘rsatgan va mo‘tadil harorat barqaror bo‘lishi uchun, ular muayyan o‘sish templariga rioya qilishga majbur bo‘lishgan emish.

Yangilаndi: 22.04.2021 12:07
 

22-aprel Ona Yer kuni

E-mail Chop etish PDF

22-aprel Ona Yer kuni

Deyarli hamma xalqlar zaminni «Ona Yer» deb ataydi. Hatto qadimgi Rimliklar ham sayyoramizni aynan shu ma’noda «Tellus Mater» deb aytishgan. Bu esa, shubhasiz, insoniyat va ona zamin bir-biri bilan uzviy bog‘liq ekanini, odamzot va Yer – ajralmas ekanini ifodasi deyish mumkin. Hatto muqaddas dinimizda ham, odam tuproqdan yaralgani ta’kidlanadi va u oxir-oqibatda yana tuproqqa qaytadi...

 

Avvallari Yer kuni ko‘plab mamlakatlarda bahorgi tengkunlik sanasida (21-mart) nishonlar edi. 1970-yildan e’tiboran esa, ushbu sana 22-aprelda nishonlanadigan bo‘lgan. O‘shanda AQSh parlamenti senatori Geylord Nelson boshchiligida, Garvardlik bir necha faol talaba yoshlar ishtirokida, dastlabki Yer Kuni askiyasi o‘tkazilgan edi. 1971-yildan e’tiboran esa, ushbu senator tashabbusi bilan, AQShda mazkur sana bayram sifatida har yili nishonlanadigan bo‘ldi va u mamlakat aholisi orasida tezkor ommalashdi. Keyinchalik, ushbu sana boshqa mamlakatlarda ham, norasmiy bo‘lsa-da, bayram sifatida e’tirof etila boshlagan.

Yangilаndi: 22.04.2021 09:10
 

Aldamchi kimyo

E-mail Chop etish PDF

Aldamchi kimyo

Kimyo fanida ba’zan qiziq va murakkab, uzundan-uzoq atamalar, terminlar va nomlar uchrab turadi. O‘zi aniq fan bo‘lgani uchun, biz kimyoga oid terminlar ham doim aniq va lo‘nda bo‘lishi kerak degan qarashga egamiz. Lekin, ushbu fanga oid shunday g‘alati, ta’bir joiz bo‘lsa, «aldamchi» terminlar ham mavjud bo‘lib, ularga duch kelganda, nafaqat fandan yiroq bo‘lgan diletantlar, balki, soha mutaxassislarining o‘zlari ham yanglishib, adashib qolishlari hech gap emas. Shu sababli ham, bunday terminlar va nomlarni «aldamchilar» deyilsa, aslo mubolag‘a bo‘lmaydi.

Yangilаndi: 21.04.2021 17:44
 

Oltin nisbat

E-mail Chop etish PDF

Oltin nisbat

Leonardo da Vinchining yaqin do‘sti bo‘lgan italyan matematigi Luka Pacholi (1445-1517) o‘zining Divina Proportione deb nomlangan risolasini chop etgan edi. Bu risola nomini «Ilohiy proporsiya» deb tarjima qilish mumkin. Unda hozirda oltin kesma deb nomlanadigan va ko‘pchilikka yaxshi tanish bo‘lgan nisbat haqida so‘z boradi. Yunon alifbosidagi φ harfi bilan belgilanadigan mazkur oltin nisbat matematikada va tabiatda ham juda hayratlanarli darajada ko‘p uchraydi. Oltin nisbatni tasavvur qilishning eng oson usuli bu – shunday kesmani ko‘z oldiga keltirish kerakki, uni ikki qismga shunday tarzda bo‘linadiki, bunda, kesmaning to‘liq uzunligining uning katta bo‘lagiga nisbati, ushbu katta bo‘lakning kichik bo‘lakka nisbatiga teng bo‘ladi. Ya'ni, buni (a+b)/b=b/a ifoda orqali bayon qilish mumkin. Va bu nisbat doim 1,61803... qiymatga teng chiqadi.

Yangilаndi: 25.01.2021 09:02
 

Genlar dreyfi

E-mail Chop etish PDF

Genlar dreyfi

Populyatsiyadagi genlar chastotasi tasodifiy omillar ta’sirida o‘zgarib turishi mumkin

Xardi-Vaynberg qonuniga ko‘ra, nazariy jihatdan, muayyan ideal populyatsiyada genlar taqsimoti avloddan-avlodga o‘tishlarning barchasida doimiy bir xillikni saqlaydi. Masalan, o‘simliklardagi baland bo‘yni ta’minlovchi genga ega «nabiralar» soni, xuddi shu genga egalik qiluvchi ota-onalar soni bilan teng bo‘lishi lozim. Lekin, amalda, real populyatsiyalarda hammasi ancha boshqacha. Tasodifiy hodisalar tufayli, avloddan-avlodga o‘tishlardagi gen taqsimoti chastotasi o‘zgarib turadi va bu hodisani fanda genlar dreyfi deyiladi.

Yangilаndi: 20.01.2021 08:47
 

O‘zbekistonning havaskor astronomlari

E-mail Chop etish PDF

O‘zbekistonning havaskor astronomlari

O‘zbekistonda Havaskor Astronomlarning o‘rni haqida gap ketishidan avval bu fan haqida qisqacha eslab o‘tamiz. Astronomiya fani bilan qadim qadimdan va o‘rta asrlarda buyuk olim va allomalarimiz shug‘ullanib kelishgan. O‘zbekiston zamini astronomiya faniga buyuk olimlarni yetishtirib bergan. Astronomiya fanini gapirganda Mirzo Ulug‘bek, Al-Beruniy, Ali Qushchi kabi buyuk olimlarni eslab o‘tmasdan iloj yo'q va ularning astronomiya faniga qilgan xizmatlari butun dunyoga ma’lum va mashhurdir.

Hozirda ham bu fan bilan shug‘ullanishda davom etayotgan ustozlar va yosh olimlar bilan O‘zbekiston doim faxrlanadi. Sh. Egamberdiyev, Y. Tillayev, I. Asfandiyarov, B. Xafizov, B. Axmedov, O. Burxonov, A. Matekov, A. Tursunov va yana bir qancha olimlar va ilmiy xodimlar shular jumlasidandir.

Zamonaviy O‘zbekistondagi astronomik kuzatishlar jabhasida, olimlar va yosh ilmiy xodimlar qatorida, shuningdek, joylarda mustaqil kuzatishlar olib borayotgan havaskor astronomlar ham o‘z o‘rniga ega. Hozirgi kunga kelib O‘zbekistonda 13 nafar havaskor astronomlar faoliyat yuritishmoqda.

Biz ushbu maqolamizda sizlarni ular bilan qisqacha tanishtirmoqchimiz.

Yangilаndi: 14.01.2021 19:05
 

Elektromobillar erasida yordamga ummon keladi

E-mail Chop etish PDF

Elektromobillar erasida yordamga ummon keladi

Jahon energetika tarmog‘ida qayta tiklanuvchan energiya manbalarining ulushi ortgani sayin, hamda, ichki yonuv dvigateliga asoslangan an’anaviy avtomobillar o‘rnini elektromobillar egallashi asnosida, insoniyatning akkumulyatorlarga bo‘lgan ehtiyoji yana va yana ortib boradi. Bizga yaxshi tanish bo‘lgan akkumulyatorlar asosan metallar orqali kechadigan kimyoviy reaksiyalar evaziga ishlaydi va ushbu akkumulyatorlarni ishlab chiqarilishi uchun, qo‘rg‘oshin, marganets, kobalt va boshqa metallarning katta zaxiralari kerak bo‘ladi. Prognozlarga qaraganda, faqatgina elektromobillar uchun kerak bo‘lgan akkumulyatorlar bozori kelgusi 3 yil ichida har yili o‘rtacha 24 foizdan o‘sishi kutilmoqda va shu sababli, mutaxassislar akkumulyator ishlab chiqarish uchun zaruriy bo‘lgan metallar bozorida tanqislik yuzaga kelishi ehtimolidan xavotirga tushib qolishgan.

Yangilаndi: 06.01.2021 09:14
 

Mezelson-Shtal eksperimenti

E-mail Chop etish PDF

Mezelson-Shtal eksperimenti

Uotson va Krik o‘z tajribalari orqali DNK strukturasining qo‘shspiral shakliga ega ekanini ma’lum qilgach, har qanday ilmiy gipoteza singari, ushbu gipoteza ham boshqa olimlar tomonidan eksperimental tekshirishlardan o‘tkazildi. Xususan, 1957-yili Kaliforniya texnologiya universitetining molekulyar biologiya bo‘yicha mutaxassislari Metyu Mezelson (1930 y.t.) va Franklin Shtal (1929 y.t.) tomonidan qator eksperimentlar seriyasi amalga oshirildi. Ular qo‘llagan uslub molekulyar miqyosda juda o‘xshash bo‘lgan strukturalarning massasini farqlash imkonini bergan.

Yangilаndi: 03.09.2020 17:28
 

DNK

E-mail Chop etish PDF

DNK

DNK molekulasi qo‘shspiral shakliga ega bo‘lib, ushbu qo‘shspiraldagi har bir zanjir yangi molekulalarni yig‘ish uchun matritsa vazifasini bajaradi

Hozirda hammamiz yaxshi bilamizki, DNK molekulasi barcha tirik organizmlarning irsiy axborot tashuvchisi hisoblanadi va DNK molekulasini tasvirlovchi qo‘shspiral shakli hamma uchun taniqli bo‘lgan eng mashhur ilmiy ramzlardan biriga aylanib ulgurgan. DNKning kashf qilinishi ham, boshqa qator buyuk kashfiyotlar singari faqatgina bir olimning mehnatlari mahsuli bo‘lmay, balki, uzoq yillar mobaynida, juda ko‘plab ilmiy guruhlar va olimlar tomonidan olib borilgan izchil izlanishlar va eksperimental tadqiqotlar mahsulidir. Masalan, irsiy axborot tashuvchisi avval o‘ylaganimizdek, oqsillar emas, balki aynan DNK molekulasi ekanini Xershi-Cheyz eksperimenti isbotlab bergan edi. 1920-yillarga kelib esa, asli Rossiyalik bo‘lgan AQSh biokimyogar olimi Fibus Levin (1869-1940) tomonidan DNK molekulasini tashkil qiladigan asosiy unsurlar bu besh atomli dezoksiriboza shakari, fosfat guruhi va to‘rt xil azotli asos – timin (T), guanin (G), sitozin (C) va adenindan (A) iborat bo‘lishi aniqlandi. 1940-yillar oxirida esa asli Avstriyalik bo‘lgan yana bir AQSh biokimyogari Ervin Chargraff (1905-2002) DNKda timin va adenin miqdori teng bo‘lishini, shuningdek, guanin va sitozin ham o‘zaro teng miqdorda bo‘lishini aniqladi. Biroq, aytish kerakki, DNK molekulasidagi timin/adenin nisbati va guanin/sitozin nisbatlari har bir tur uchun o‘ziga xosdir.

Yangilаndi: 03.09.2020 15:27
 

π sonini cheksiz qator yig‘indisi sifatida ifodalanishi

E-mail Chop etish PDF

π sonini cheksiz qator yig‘indisi sifatida ifodalanishi

Cheksiz qator yig‘indisi cheksiz sonlar to‘plamining yig‘indisidan iborat bo‘ladi. Bu qatorlar matematikada muhim ahamiyatga ega. 1+2+3+... ko‘rinishidagi qatorlarda, qator uzoqlashuvchi ekani aytiladi. Ifoda almashinuvchi qatorlarda esa har bir ikkinchi hadning ishorasi manfiy bo‘ladi. Shundayin, ifoda almashinuvchi qatorlardan keltiriladigan bir misol, mana bir necha asrdan buyon matematiklarning diqqatini o‘ziga jalb qilib kelmoqda.

Yunoncha π harfi bilan ifodalanadigan «pi» soni, aylana uzunligining uning diametriga nisbatini ifodalaydi. Uni ko‘rinishidagi oddiy formula orqali ifodalash mumkin. Shuningdek, trigonometriyadagi arktangens funksiyasini ham formulasi bilan ifodalash mumkin. Agar bu formulada arktangens uchun x=1 qiymatni qo‘ysak, unda, natijada cheksiz qatorga ega bo‘lamiz va uning yig‘indisi π/4 ga teng bo‘ladi.

Yangilаndi: 03.09.2020 13:55
 


Maqolaning 2 sahifasi, jami 54 sаhifа
Banner

Birliklar Konvertori

Birlik / Kattalik turini tanlang:
Qiymatni kiriting:

Natijaviy qiymat:

© Orbita.uz

Orbita.uz Facebookda:

.

Tashriflar xaritasi:

Orbita.Uz tavsiya etadi:

Foydali havolalar:
Ilmiy-lugat.uz
Ilmiy-lugat.uz - Ilmiy terminlarning o'zbekcha-ruscha-inglizcha lug'ati, qisqacha izohi va amalda qo'llanishi
http://Gulruxsora.uz/
Jurnalist va blogger Gulruxsora Xudayberdiyevaning shaxsiy sayti
http://hujayra.uz/
Biolog olim Baxtiyor Sheraliyev va shogirdlari tomonidan yuritiladigan ajoyib veb-sayt! Biologiya va uning tarkibidagi fanlarga oid qiziqarli maqolalar shu yerda!
Ziyouz.com
Ziyouz.com - O'zbek tilidagi eng katta elektron kutubxona.
imlo.insof.uz
Lotin va kirill alifbolaridagi matnlarni o'zaro o'girish uchun mo'ljallangan, onlayn va offlayn ishlaydigan ajoyib lug'at.
Лотин ва кирилл алифболаридаги матнларни ўзаро ўгириш учун мўлжалланган, онлайн ва оффлайн ишлайдиган ажойиб луғат.

Kontent statistikasi

Foydalanuvchilar soni : 368
Kiritilgan mаqolalar soni : 880
O'qilgan sahifalar soni : 11852587

Tafakkur durdonalari

Ilm-Fan Taraqqiyotni yetaklovchi kuchdir!