O‘lchov va tarozilar xalqaro qo‘mitasi hamda, Metr Konvensiyasi

O‘lchov va Tarozilar Xalqaro Qo‘mitasi (O‘TXQ) 1875-yilning 20-may kunida, 17 davlat delegatlari ishtirokidagi Metr diplomatik Konferensiyasining yakuniy qaroriga ko‘ra Metr Konvensiyasiga binoan ta'sis etilgan. Konvensiyaga 1921-yilda o‘zgartirish va tuzatishlar kiritilgan.

O‘TXQ, farang hukumati tomonidan ajratib berilgan, Parij yaqinidagi Pavillon de Breteuil (Parc de Saint-Cloud) dagi 43 520 m² maydonda joylashgan shtab - kvartirasida faoliyat yuritadi va Metr Konvensiyasining a'zo davlatlari tomonidan moliyalashtiriladi.

O‘TXQning asosiy vazifasi - butun jahon bo‘yicha o‘lchovlarning yagona, unifikatsiyalashgan tizimini ta'minlash; bu borada:

• Asosiy fizik kattaliklar uchun o‘lchov birliklarining fundamental standartlarini o‘rnatish hamda, xalqaro etalonlarni saqlash;
• Milliy va Xalqaro standartlarni muvofiqlashtirish;
• O‘lchov texnikalarini tegishli tartibda muvofiqlashtirish;
• Fundamental fizik konstantalarning miqdoriy qiymatlarini va o‘lchamlarini yuqori aniqlik darajasida ishlab chiqish va muvofiqlashtirsh;
  Batafsil... Mulohaza bildiring

Astronomiyada qo‘llaniladigan masofa birliklari

 

Astronomiyada juda katta masofalarni o‘lchash va ifodalash uchun quyidagi maxsus masofa birliklari qo‘llaniladi: Astronomik birlik, Yorug‘lik Yili, hamda, Parsek.

 

• Astronomik birlik (a.b.) - Yer va Quyosh o‘rtasidagi masofa.

• Yorug‘lik Yili (yor.yil.) - yorug‘likning bir tropik yil muddatda bosib o‘tadigan yili.

• Parsek^[1] (pk) - yillik parallaksi bir soniyaga teng bo‘lgan (boshqacha aytganda, yer orbitasining o‘rtacha radiusi bir sekund burchak ostida ko‘rinadigan masofa) masofa.

Jadvalada ushbu birliklar orasidagi munosabatlar keltirilgan.

Bosqich va tirsaklar doimo biz bilan.

Bulutsiz quyoshli kunduzning so’nggi bosqichi kirib, quyosh ufqqa bosh qo’ydi… Siz shoshmasdan qadam tashlab yurganingizda, quyosh botgunicha bosib o’tib oladigan yo’l bir «bosqich» masofaga teng. Aslida mazkur eng sodda va qadimgi masofa o’lchov birligi dunyoning ko’plab qadimiy xalqalrida mavjud bo’lsa-da, etimologik nuqtai nazardan, boshqa tillardan ko’ra, o’zbek tilida bu misol, so’z o’zagidan ham yaqqol namiyon bo’ladi. Bosqich – bosish, bosib o’tish so’zlari bilan aloqadir ekanligini darhol payqash mumkin. Bunday masofani bosib o’tishga tahminan 2 daqiqa vaqt ketadi. Bosqich – bu eng qadimiy o’lchov birliklaridan biridir. Tushunarliki, u doimiy bo’lishi qiyin, yoki, mumkin eham emsa. Chunki qadam va tezlik hamma odamlarda har hil. Uning aniq masofaviy qiymati 185 dan (Rim bosqichi) 195 metrgacha qiymatlarda o’zgarv turgan (masalan, 192 – qadimgi yunon olimpiya bosqich masofasi). Umuman olganda, bosqichlar qadimgi Bobilda, bundan uch ming yillar muqaddam, hozirgi Iroq hududlarida gullab yashnagan podsholikda dunyoga kelishgan. U yerda bosqichni 360 tirsak uzunligidagi masofa sifatida aniqlashgan. Odamlarning o’rtacha tirsak uzunliklari esa tahminan 53-54 sanimetr deb hisobga olsak, qadimgi Bobil bosqichi masofa uzunligi tahminan 190 – 194 merlar orasida bo’lgan.

Harorat shkalalari

Termometrik moddaga bog‘liq bo‘lmagan harorat shkalasi "Termodinamik harorat shkalasi" (ba'zan uni "Mutloq harorat shkalasi" yoki "Kelvin shkalasi" deb ham atashadi). Bu shkala ingliz fizigi

U. Tomson (Lord Kelvin) tomonidan XIX-asr o‘rtalarida fanga tavsiya etilgan. Kelvin termodinamik harorat shkalasi bitta asosiy tayanch nuqtaga - suvning qattiq, suyuq va gaz fazalaridagi holatlarining termodinamik mutanosiblashgan nuqtasi - suvning uchlanma nuqtasiga asoslanadi. Termodinamik harorat - T belgisi bilan ifodalanadi. Termodinamik harorat birligi - Kelvin, K belgisi bilan ifodalanadi. Suvning uchlanma nuqtasining termodinamik harorati 273.16 K ga teng. 1 kelvin esa, suvning uchlanma nuqtasi termodinamik haroratining 1/273.16 qismiga teng. Suvning uchlanma nuqtasi termodinamik harorati maxsus laboratoriyalarda, bug‘, muz va suyuq holatdagi suvni germetik ampulada termodinamik mutanosiblash yordamida amaliy tajribalarda aniqlanadi.