Amorf Holat

Rentgen nurlari yordamida zarralari suyuqlikdagidek tartibsiz joylashgan qattiq moddalar mavjudligini aniqlash mumkin bo'ldi. Bunday moddalar amorf moddalar yoki shishalar deyiladi, chunki oddiy shisha - amorf jismining eng oddiy misolidir.

Amorf holat - kristall va gazsimon holatlar orasidagi oraliq holat bo'lib, zarralar kristalldagidek tartibli joylashmagan, lekin gazdagidan tartibliroq joylashgan bo'ladi.

Yunonchadan tarjima qilganda "amorf" so'zi "shaklsiz" degan ma'noni anglatadi. Bu moddalarning bunday nom olishiga sabab, ular kristallardan farqli, tabiatan ko'pyoqliklar shakliga ega emas.

Agar eritma tez sovitilsa, suyuqlik kristallana boshlamasdanoq qotadi. Atomlar panjaraga tartib bilan joylashishga ulgura olmaydi va suyuqlikka xos bo'lgan tartibsiz joylashishini saqlab qoladi. Biroq bu suyuq modda bo'lmay, qattiq modda bo'ladi. Uning yopishqoqligi suyuqliknikidan ancha katta va kristallning yopishqoqligiga yaqin bo'ladi.

Alfa-Yemirilish

Alfa (α) - yemirilishning kashf etilish va uni o‘rganish tarixi Ernest Rezerford nomi bilan bog‘liq. α-yemirilish, α-zarra degan nomlari ham u taklif etgan. Bu voqea radioaktivlik kashf etilgandan keyin bir oz vaqt o‘tgach sodir bo‘ldi. O‘shanda Rezerford uran tuzlarining nurlanishini endi tekshira boshlagan edi. Tajribalar bu nurlanish bir jinsli emasligini ko‘rsatdi. Uning bir qismini yupqa alyuminiy folga yutar, boshqa qismi esa undan bemalol o‘tib ketar edi. Olim ularni mos ravishda α-va β-nurlar deb atadi. Biroz keyinroq nurlanishning yana bir tarkibiy qismi aniqlandi, u yunon alifbosining uchinchi harfi bilan γ-nurlar deb ataldi.

α-zarralar Rezerford uchun uzoq yillar davomida atom yadrolarini tekshirish uchun yagona qurol bo‘lib qoldi. α-zarralarining tabiatini aniqlashda ham u birinchi bo‘ldi. α-zarra har ikki elektronini yo‘qotgan geliy- 4 atomi yadrosi ekanligini aniqlandi:.

Tribolyuminessensiya

Tasavvur qiling, siz haqiqiy Amerika vestern muhitiga tushib qoldingiz. Aytaylik, Yuta shtatida yashovchi hindu qabilalaridan birining sardori bilan, odam bo'yi keluvchi kaktuslar o'sib yotgan cho'ldan kvarts qidirmoqdasiz. Kvarts kristallarini birqanchasini yig'ib olib, ularni bizon terisidan tikilgan maxsus shaqildoq ritual marjonga joylaysiz va qabila yeriga qaytib, maxsus diniy marosimda ishtirok etasiz. Qabila sardori maxsus raqs va harakatlar vositasida go'yoki, o'lib ketgan insonlarning ruhini chaqirmoqchi bo'ladi. Tun oqib, atrof qop-qorong'u bo'lgani uchun, siz boya sahrodan yig'ib kelgan kvarts bo'laklari solingan shaqildoqni shaqillatib ritual harakatlarni bajarayotgan shaman qo'lidan qandaydir sirli yog'dular, chaqnashlar bilan o'qtin-o'qtin nur chiqib turadi. Hozir qandaydir mo'jiza yuz beradigandek....

Katta adron kollayderi

Ilmiy-ommabop asarlar yozuvchisi Bill Brayson shunday yozadi: "Elementar zarralar fizikasida Koinot sir-asrorlarini o'rganish juda oson: olimlar zarrachalarni bir-biri bilan to'qnashishga majbur qilishadi va oqibatda nima yuz berishini kuzatishadi. Soddaroq quyidagicha o'xshatish keltirish mumkin: ikkita odam bir-birga Shveysariyaning o'ta aniq yuradigan mexanik soatlarini otib yuboradi. Soatlar albatta yerga tushib, yoki devorga urilib chil-chil bo'ladi. Keyin ular soat parchalarini yig'ib olib, aslida bu soatlar qanday ishlagan ekan? - deb qiziqib o'tirishadi".

Jeneva yaqinidagi Yevropa Yadro Tadqiqotlari Instituti (CERN) tomonidan qurib ishga tushirilgan Katta adron kollayderi (Large Hadron Collider - LHC) mohiyatiga ko'ra zarrachalarni eng yuksak energiya ko'rsatkichlarigacha tezlatish imkonini beradigan, jahondagi eng katta tezlatkichdir. U o'zaro qarama-qarshi kelib to'qnashadigan protonlar oqimiga yuksak energiyali tezlanish beradigan qilib loyihalangan. Adron kollayderi deyilishiga sabab, ushbu tezlatkichda elementar zarralarning adronlar sinfiga mansub bo'lgan va kuchli yadroviy o'zaro ta'sirlarda ishtirok etadigan zarrachalar ustida tajribalar o'tkaziladi. Ulkan quvvatli elektromagnit kuchlarning ta'siri ostida protonlar kollayder halqasi bo'ylab, ichki vakuum kanalida shiddat bilan aylanadi. Aylanishlarning har birida protonlarning energiyasi borgan sari yana va yana ortib boradi. Katta adron kollayderi magnitlarida o'ta o'tkazgichlardan foydalaniladi. Ularni ishlatish jarayonida esa katta termodinamik amaliyot bajarish kerak bo'ladi. Ya'ni o'ta o'tkazgich xossalaridan foydalanilganda favqulodda qizib ketishi tufayli magnitlarni suyuq geliy bilan to'xtovsiz sovitib turiladi. o'ta o'tkazgich holatidagi materiallarda elektr qarshilik deyarli nolga tenglashadi.