Orbita . U Z

...Ilm-fan fazosi uzra!

  • Shrift o'lchamini kattalashtirish
  • Odatiy shrift o'lchami
  • Shrift o'lchamini kichiklashtirish

Geya gipotezasi

E-mail Chop etish
Maqola Reytingi: / 1
Juda yomon!A'lo! 

Geya gipotezasi

Yer – yaxlit tirik organizm o‘laroq namoyon bo‘ladi

Geya – yunon ma’budasining ismi bo‘lib, u Borliqni xaosdan xalos qilib tartib va muvozanatga keltirgan emish. Geya gipotezasini Angliyalik fizik Jeyms Lavlok ilgari surgan bo‘lib, u 1960-yillarda NASAda ishlagan va ushbu g‘alati g‘oyani ham o‘sha yillarda o‘ylab topgan. 60-yillarda odamzot kosmosni o‘zlashtirishni endi-endi boshlagan edi va ko‘pchilik, tez orada Quyosh sistemasida hayot alomatlarining aniqlanishini kutayotgandi. Shunday bir sharoitda, Lavlok Yer atmosferasi va boshqa sayyoralarning atmosferasini o‘zaro taqqoslab ko‘rib, hayot nishonasi yo‘q bo‘lgan boshqa hamma sayyoralardan farqli o‘laroq, bizning Yerimizning o‘zi go‘yoki ulkan yaxlit tirik organizm ekani haqidagi fikrlarni o‘rtaga tashlay boshladi. O‘shanda u «Yer – shunchaki yashash joyimiz emas. U tirik organizmdir va biz uning bir qismimiz» degandi.

 

Ushbu g‘alati gipotezaga qanday yondoshishga hayronsan kishi. Chunki, unda, eksperimental tekshirish orqali aniq dalillash va isbotlash mumkin bo‘lgan xulosalar va yoki taxminlarning o‘zi yo‘q. Bunday o‘zakka ega bo‘lmagan g‘oyani esa ilmiy nazariya deyish ham mushkul. Ko‘pchilik qatori men ham, ushbu gipotezaga yaxshisi badiiy metafora sifatida qarash kerak degan fikrdaman. Ushbu fikr asosida yaxshigina adabiy asar, yoki, badiiy-fantastik hikoya yozsa bo‘ladi. Shunga qaramay, mazkur g‘oya atrofida anchayin jiddiy olimlar ham birlashishganini ham aytib o‘tmaslik noto‘g‘ri bo‘lgan bo‘lur edi. Masalan, amerikalik biolog Linn Margulis ushbu gipotezaning eng ashaddiy tarafdorlaridan sanaladi.

G‘oya tarafdorlarining ta’kidlashicha, Geya gipotezasi butun boshli sayyoraning o‘zini yaxlit jonzot tarzida ko‘rish degani emas, balki, sayyora va undagi hayot bir-birini to‘ldiruvchi uzviy bog‘liq narsa ekani haqida uqtirish berar ekan. Ya'ni, tirik organizmlarning o‘zi sayyorada hayot uchun kerakli sharoitlar mavjud bo‘lishiga doim bosh-qosh bo‘lib, uni nazorat qilib turar emish. Buni tushuntirish uchun Lavlok izdoshlari quyidagicha misol keltirishadi: atmosferada karbonat angidrid gazi miqdori ortsa, natijada, bundan foydalanadigan tirik organizmlar, ya'ni, o‘simliklarning o‘sishi va ko‘payishi tezlashadi. Oqibatda, ular karbonat angidridni ko‘proq yuta boshlaydi va atmosferadagi ushbu gaz miqdori yana pasayadi. Biroq, bu taklif etilayotgan izoh aslida fanda avvaldan ma’lum bo‘lgan «teskari ta’sir» (qayta ta’sir) mexanizmining aynan o‘zi bo‘lib, uni tushuntirish uchun qanaqadir Geya gipotezasi ham shart emas aslida.

Boshqa tarafdan qaraganda, Geya gipotezasi Yer sayyorasini tadqiq qilishda tizimli yondoshuvning ahamiyatini ochib bergani bilan ham muhimdir (hech bo‘lmasa). Sababi, unga ko‘ra, sayyorani alohida-alohida qismlarga bo‘lib emas, balki, yaxlit holda tekshiriladi. Haqiqatan ham, XX-asrning so‘ngi choragida Yer haqidagi bilimlarning kengayishida, sayyoramizdagi asosiy tuzilmalar – tog‘lar, ummonlar, tekisliklar, havo, muzliklar va boshqalarni alohida tarzda emas, balki, uzviy bog‘liqlikda yalpi tadqiq qilingani katta rol o‘ynadi. Shu sababli ham, masalan, AQSHdagi ba’zi universitetlarda endilikda yerni o‘rganishga oid alohida fakultetlar, masalan, geologiya fakulteti, tuproqshunoslik, yoki, okeanologiya o‘rniga, umumiy tarzdagi «Yer sistemalari» fakulteti singarilar ochilmoqda. Albatta, ushbu yo‘nalishdagi rivojlanishni ham Geya gipotezasi bilan mutlaqo bog‘lab bo‘lmaydi. Bu taraqqiyot qadamlari ko‘p jihatdan, juda katta axborot ko‘lamini qayta ishlash va tizimlashtirish imkonini bergan kompyuter texnologiyalari va tizimlaridan samarali foydalanish mahsulidir. Shunga qaramay, Geya gipotezasini ham butunlay chiqitga chiqarib qo‘yish yaramaydi. U hech bo‘lmaganda, kishilarni sayyora tabiati va ekologiyasi haqida biroz mulohaza qilishga undaydigan ta’sirga ega...


Bizni ijtimoiy tarmoqlarda ham kuzatib boring:

Feysbukda: https://www.facebook.com/Orbita.Uz/

Tvitterda: @OrbitaUz

Google+ : https://plus.google.com/104225891102513041205/posts/

Telegramdagi kanalimiz: https://telegram.me/OrbitaUz

Yangilаndi: 20.08.2019 16:40  
Maqola yoqdimi? Do'stlaringizga ham tavsiya qiling:

Sizda mulohaza qoldirish imkoniyati mavjud emas. Mulohaza qoldirish uchun saytda ro'yxatdan o'tish kerak.

Banner

Orbita.Uz infotekasi

Milliy bayramlarimiz

Yaqin kunlardagi rasmiy bayramlar, kasb bayramlari, muhim tarixiy va xalqaro sanalar.

26 - may - Kimyogarlar kuni


1 - iyun - Xalqaro bolalarni himoya qilish kuni


5 - iyun - Iyd al-Fitr - Ramazon hayiti (Dam olish kuni) (oy chiqishiga qarab bir kunga o'zgarishi mumkin)


13 - Iyd al-Adho - Qurbon hayoti kuni (Dam olish kuni) (oy chiqishiga qarab bir kunga o'zgarishi mumkin)


 

1 - Sentyabr - Mustaqillik kuni. (Dam olish kuni)


2 - Sentyabr - Bilimlar kuni.


 

1 - Oktyabr - Ustoz va murabbiylar kuni. (Dam olish kuni)

O'zbekiston shaharlari ob-havo ma'lumotlari

Orbita.Uz do'stlari:

Ziyo istagan qalblar uchun:

O'zbek tilidagi eng katta elektron kutubxona!

​Ўзбекча va o'zbekcha o'zaro transkripsiya!
O'zbekcha va ўзбекча ўзаро транскрипция!

Bizning statistika


Orbital latifalar :) :)

Matematikning hayotidagi eng go‘zal lahzalari - uning teorema isbotini topgani, lekin, qilgan xatosini hali fahmlamagini vaqtlari bo‘lsa kerak.



Tafakkur durdonalari

Ilm-Fan Taraqqiyotni yetaklovchi kuchdir!