Rind papirusi

Qadimgi Misr matematikasiga oid saqlanib qolgan tarixiy ashyolar ichida Rind papirusi eng muhimi sanaladi. Eni 30 sm, uzunligi taxminan 5 m atrofida bo‘lgan ushbu o‘rog‘liq qog‘oz Nil daryosining sharqiy sohilidagi Fiva shahrida joylashgan sag‘analardan birida topilgan. Uni Axmes ismli odam yozgani ma'lum. Papirusda ierogliflar tizimiga o‘xshash bo‘lgan ieratik yozuv sistemasidan foydalanilgan. Papirusning yozilgan vaqtini tarixchilar eramizdan avvalgi 1650-yillarga taalluqli deb hisoblaydilar. Shunga ko‘ra, Axmes matematika tarixida nomi bizgacha yetib kelgan birinchi odam ham bo‘lib chiqadi! Bundan tashqari, aynan ushbu papirus - yozuvda turli matematik amallarni ifodalovchi belgilar qo‘llangan ilk yozma manba hamdir. Masalan, «qo‘shish» amalini ushbu papirusda bir juft oyoq ko‘rinishida belgilangan. Oyoqlar qo‘shilayotgan qiymatga qarab turgan tarzda chizilgan.

Ushbu papirusni 1858-yilda Shotlandiyalik huquqshunos Aleksandr Genri Rind (1833-1863) tomonidan mahalliy aholidan sotib olingan edi. 1864-yilda esa u mazkur qimmatli tarixiy yodgorlikni Britaniya muzeyiga sotgan.

Papirusda jumladan Axmes shunday yozadi: «bu narsalarni aniq sanashni va ularning sirlarini bilishni o‘rgatadi». Axmes papirusida turli nazariy matematik bilimlar ham bayon qilingan. Xususan, unda kasrlar bilan amallar, arifmetik progressiya, piramidalar geometriyasi va qisman algebraik amallar haqida so‘z boradi. Shuningdek, Axmes turli qurilish ishlarida va moliyaviy hisob-kitoblarda qo‘llaniladigan aniq amaliy misollarni ham keltirib o‘tadi. Ayniqsa, uning 79-misoli ko‘pchilik zamonaviy matematiklarda ham katta qiziqish uyg‘otgan. Uning mazmuni quyidagicha: «Yettita uyda yettidan mushuk bor. Har bir mushuk yettidan sichqon tutgan. Har bir sichqon yetti boshoqdan don yegan. Har bir boshoq don yetti o‘lchov (gektar desa ham bo‘ladi) maydonda don bergan bo‘lar edi. Bu yerda nimadan qancha hisoblangan?». Qizig‘i shundaki, 7 raqami va hayvonlar ishtirok etgan ushbu masala ming yillar davomida yashab kelgan va xuddi xalq og‘zaki ijodi singari, og‘izdan-og‘izga xalqdan-xalqqa ko‘chib yurgan! Xuddi shunga aynan o‘xshash masalani biz shuningdek, Axmesdan deyarli ikki yarim ming yil keyin yashab o‘tgan Fibonachchining 1202-yila yozilgan «Abak kitobi» asarida ham uchratamiz.

Axmes papirusi - matematika tarixiga oid mavjud manbalar ichida eng qadimiysidir. U turli matematik amallarga, xususan, kasrlar bilan ishlashga, arifmetik progressiyalarga, geometriya bo‘yicha masalalarga va boshqalarga bag‘ishlangan. Rasmda Rind papirusidan bir qismini fotosurati keltirilgan.

Bizni ijtimoiy tarmoqlarda ham kuzatib boring:

Feysbukda: https://www.facebook.com/Orbita.Uz/