Kulon

Kulon - o‘zbekcha belgilanishi Kl, xalqaro belgilanishi C bo‘lgan, SI xalqaro birliklar tizimidagi elektr zaryadi (elektr miqdori) hamda, elektr induksiyasi oqimi (elektr siljishi oqimi) fizik kattaliklarining o‘lchov birligidir.

Ta'rifiga ko‘ra, 1 kulon - 1 soniya vaqt ichida o‘tkazgichning ko‘ndalang kesimidan o‘tadigan 1A tok kuchiga ega elektr miqdori (elektr zaryadi) deyiladi. Maktab o‘quv darsliklaridagi soddaroq ta'rifiga ko‘ra esa, 1 kulon zaryad miqdori bu - tok kuchi 1 A ga teng bo‘lgan elektr tokining, o‘tkazgichning ko‘ndalang kesimi orqali 1 soniya ichida otgan zaryadi miqdoriga tengdir.

Formula orqali ifodalansa, 1 Kl = 1A·1s bo‘ladi.

Fundamental tabiiy kattaliklarga nisbatan olsak, 1 kulon elektr zaryadi taxminan 6,24151·10¹⁸ ta elektronlarning zaryadiga teng. Elementar elektr zaryadi esa, ya'ni, elektr zaryadi kvanti, boshqacha aytganda, eng minimal elektr zaryadi porsiyasi 1,602176 6208(98)·10⁻¹⁹Kl ga teng.

Elektr zaryadi miqdori uchun kulon birligini qo‘llash taklifini ilk bora 1881-yili Parijda o‘tkazilgan Elektriklarning I-Butunjahon kongressida taklif qilingan edi. Taklifga ko‘ra elektr zaryadi miqdori fizik kattaligi o‘lchov birligi, mashhur fransuz harbiy muhandisi va fizigi Sharl de Ogyusten Kulon (1736-1806) sharafiga, uning familiyasi bilan nomlangan. Kulon birligining zamonaviy ta'rifini 1949-yilda o‘lchov va Tarozilar Xalqaro Qo‘mitasi tomonidan qabul qilingan. Xalqaro birliklar tizimi - SI ga esa, o‘lchov va Tarozilar Bosh Konferensiyasining 1960-yilda o‘tkazilgan XI-konferensiyasidagi qarorlari orqali, SI tizimining o‘zi bilan birgalikda qabul qilingan.

Karrali va ulushli birliklari va ularning old qo‘shimchalari.

Karrali birliklar				Ulushli birliklar
Kattalik	Nomi	Belgilanishi		Kattalik	Nomi	Belgilanishi
Kattalik	Nomi	o‘zbekcha	xalqaro	Kattalik	Nomi	o‘zbekcha	xalqaro
10¹ Kl	Dekakulon	daKl	daC	10⁻¹ Kl	Detsikulon	dKl	dC
10² Kl	Gektokulon	gKl	hC	10⁻² Kl	Santikulon	sKl	cC
10³ Kl	Kilokulon	KKl	kC	10⁻³ Kl	Millikulon	mKl	mC
10⁶ Kl	Megakulon	MKl	MC	10⁻⁶ Kl	Mikrokulon	mkKl	?C
10⁹ Kl	Gigakulon	GKl	GC	10⁻⁹ Kl	Nanokulon	nKl	nC
10¹² Kl	Terakulon	TKl	TC	10⁻¹² Kl	Pikokulon	pKl	pC
10¹⁵ Kl	Petakulon	PKl	PC	10⁻¹⁵ Kl	Femtokulon	fKl	fC
10¹⁸ Kl	Eksakulon	EKl	EC	10⁻¹⁸ Kl	Attokulon	aKl	aC
10²¹ Kl	Zetakulon	ZKl	ZC	10⁻²¹ Kl	Zeptokulon	zKl	zC
10²⁴ Kl	Yottavat	YKl	YC	10⁻²⁴ Kl	Yoktokulon	yKl	yC

Bir mol elementar zarralarning elektr zaryadi miqdori (Avogadro soniga ko‘ra, 6,022·10²³) - elektr zaryadining faradey miqdori deb ham yuritiladi va u Faradey doimiysi bilan chambarchas bog‘liqdir. Ushbu nuqtai nazardan bir faradey 96485,3399 kulonga teng bo‘ladi. Avogadro soni nuqtai nazaridan esa, 1 Kl zaryad 1,036·N_A·10⁻⁵elementar zarralarga teng bo‘ladi.

Elektr zaryadining SI dan tashqari, tizimlashmagan birliklarda ham ifodalanadigan holatlari bo‘lib, masalan, ko‘pincha, amper-soat birligi ham qo‘llaniladi. Bunda, tok kuchi 1A bo‘lgan elektr tokining o‘tkazgichning ko‘ndalang kesimi bo‘ylab bir soat davomida oqishida o‘tgan elektr zaryadi miqdori nazarda tutiladi. 1 amper-soat (A·soat) elektr zaryadi 3600 kulonga teng.

SGS tizimida elektr zaryadi miqdori uchun franklin, Fr (shuningdek, sinonim sifatida statkulon) birligi qo‘llanilgan. Ushbu birlikka nisbatan, bir franklin zaryad (1Fr) taxminan 3,3356·10⁻¹⁰,yoki, (2 997 924 580)⁻¹kulonga teng bo‘ladi (taxminan 1/3 nanonkulon).

Oddiy buyumlar va materiallarning o‘zaro ishqalanishidan yuzaga keladigan statik elektr zaryadlarining miqdori odatda bir necha mikrokulon bo‘ladi xolos.

o‘rtacha chaqmoq chaqqandagi zaryad miqdori 15 Kl atrofida bo‘ladi, lekin, kuchli chaqnashlar paytida 350 Kl gacha zaryad paydo bo‘lishi mumkin.

Oddiy ishqorli batareykalar orqali (masalan AA turidagilari) to‘liq quvvatlanishdan, umuman quvvatsizlanib qolgunicha taxminan 5 kKl (5000 Kl) zaryad beradi. Batareyka yorlig‘idagi 1400 mA·h (mA·soat) belgisi aynan shuni ifodalaydi.

Bizni ijtimoiy tarmoqlarda ham kuzatib boring:

Feysbukda: https://www.facebook.com/Orbita.Uz/