?l?m ?k??nid? s?yoh?t qilish to�g�risid? g?pir?r ek?nmiz, yorug�likning unch? m?�lum bo�lm?g?n, l?kin b?�zi z?k?v?t eg?l?rid? dunyo bo�shlig�id? s?yoh?t qilish imk?niyatig? erishish umidini tug�dirg?n hususiyatini h?m esl?b o�tish k?r?k. M?n bu y?rd? yorug�likning b?simi h?qid? fikr yuritm?qd?m?n.

�D?ngiz po�rt?n?si v?qtid? qirg�?qning ?mirilishini kuz?t?r ek?nmiz, � d?b yoz?di fizik pr?ff?ss?r P?yting, o�zining �Yorug�lik b?simi� d?g?n kit?bid?, � d?ngiz to�lqinl?rining qirg�?qq? b?sim ko�rs?tishig? d?rr?v ish?n? q?l?miz. L?kin mikr?sk?pik yorug�lik nurl?rining uchr?g?n h?r bir n?rs?g? b?sim ko�rs?tishig?, m?s?l?n, yoqilg?n l?mp?ning yorug�lik m?nb?ining o�zig? h?m yoritil?yotg?n yuz?l?rg? h?m b?sim ko�rs?tuvchi nurl?r t?rq?tishig? ish?nish qiyin. H?lbuki, yorug�likping shu hild? b?sim ko�rs?tishi h?zir bizg? jud? ?niq m?�lum�. D?rh?qiq?t, bund?y b?sim 1901 yili rus fizigi P. N. L?b?d?v t?m?nid?n t?jrib?d? ko�rilg?n.

Shuni qo�shimch? qilishg? sh?shil?m?nki, bu b?sim b?nih?yat ?zdir; Quyosh nurl?ri Yerning h?r kv?dr?t m?tr yuzig? yarim milligr?mmg? yaqin kuch bil?n, yoki h?r kv?dr?t kil?m?trg? yarim kil?gr?mm kuch bil?n b?s?di. Yerning Quyoshg? o�girilg?n t?m?nig? quyosh nurl?ri 60 ming t?nn? kuch bl?n b?s?di. Bu r?q?m, ?lb?tt?, jud? k?tt? tuyul?di, l?kin bu kuch, Yerning Quyoshg? t?rtilish kuchid?n 60 milli?n m?rt? kichik ek?nligini ?yts?m, ko�z ?ldingizd? uning ?nch? ?h?miyati yo�q?l?di. D?rh?qiq?t, bu b?sim mingt?gin? p?r?v?zning ?g�irligini t?shkil et?di,� �h?l?s�.

M?yd? jisml?r uchun yorug�lik b?simi bil?n t?rti�lish kuchi o�rt?sid?gi mun?s?b?t Yer sh?rinikig? nisb?t?n yirikr?q k?sr bil?n if?d?l?n?di. Bu ?lb?tt?, o�zid?n o�zi ?ngl?shil?rli, chunki yorug�likning b?sim kuchi jismning sirtig?, t?rtilish�� kuchi es?�� uning v?znig? b?g�liq...

Kompas tarixi

Kompasni Xitoyliklar juda qadimda ixtiro qilishgan. Milodgacha bo�lgan III-asrda Xitoylik faylasuf Hen Fey-Szi o�ziga zamondosh bo�lgan kompas tuzilishini shunday tavsiflagan: U magnetitdan tayyorlangan erigan qoshiq shakliga ega, ingichka dastagi va sharsimon, puxta sayqallangan bo�rtma qismilari bor. Bu bo�rtma qismida qoshiq huddiy shunday puxta sayqallangan mis yoki yog�och plastina gadastgi plastinaga teginmaydigan, lekin uning ustida erkin harakatlanigan shu bilan birga, qoshiq o�z o�qi atrofida va bo�rtma ichida aylana oladigan qilib o�rnatilgan. Plastinada olam tomonlari tsiklik burj belgilari orqali tasvirlangan. Qoshiq dastasini qimirlatib itarib uni aylanuvchi harakatga keltirishgan. Muvozanatlashib, kompas dastasi aniq Janubni ko�rsatadi.

Bu dunyo tomonlarini ko�rsatuvchi eng qadimgi asbob sifatida e'tirof etiladi.

Arximed (mil.avv. 287-212 y.) Yunonistonning Sirakuza shahrida deyarli butun umr shu shaharda yashab o�tgan. Uning otasi Fidiy ismli munajjim bo�lib, shahar hokimi Gieron huzuridagi ko�zga ko�ringan arboblardan biri bo�lgan. Arhimed ham ko�plab zmondoshlari singari, Misrdagi Ptolomeylar sulolasi tomonidan asos solingan ilg�or ilm-fan, yetuk mutafakkirlar olimlar va eng katta kutubxonalar maskani - Iskandariyada ta'lim oldi.

Iskandariyadagi ta'lim yakunlanganidan so�ng, Arximed Sirakuzaga qaytdi va o�z otasining hizmat vazifasini davomchisi sifatida faoliyat yuritdi.

Nazariy fan sohasida ushbu buyuk olimning mehnatlari tahsinga loyiq bo�lgan. Arximedning asosiy ilmiy ishlari matematika va geometriya, gidrostatika, mexanika hamda fizika sohalaridagi muammolarining amaliy yechimlarga tadbiqi bo�lgan. �Parabola kvadraturasi� asarida Arximed parabolaik segmentning maydonini hisoblash usulini batafsil bayon etdi. Shuni ta'kidlash kerakki, Arximed, integral hisoblashlar kashf etilishidan ikki ming yil avval ushbu yechimni uddalagan. �Aylana o�lchamlari haqida� asarida esa Arximed �pi� sonini qiymatini aniqladi va uning har qanday aylana uchun o�zgarmas qiymat ekanligini isbotladi. Biz hozirgacha butun sonlarni Arximed o�ylab topgan usul bilan hisoblaymiz.

Jenevada o�tkazilgan matbuot anjumani orqali, Nobel mukofoti laureati, olim Samuel Ting yaqin 2 yil davomida Xalqaro Kosmik Stantsiya (XKS) da o�rnatilgan �AMS-02� magnit alfa-spektrometri yordamida o�tkazilgan qora materiyani qidirish bo�yicha tadqiqotlarning dastlabki natijalarini ommaga ma�lum qildi.