Andreas Vezaliy

(1514-1564)

Andreas Vezaliyni haqli ravishda zamonaviy anatomiyaning otasi va anatomiya maktabining asoschisi sifatida hurmat bilan yodga olishadi. U shuningdek hakim sifatida ham o‘z zamonasida yuksak natijalarga erishgan.

Andreas Vezaliy 1541-yilda Bryusselda, oilaviy, avloddan avlodga o‘tib kelayotgan vrachlar sulolasida dunyoga keldi. Uning bobosi va bobosining otasi ham vrach bo‘lishgan. Vezaliyning o‘z otasi esa, imperator Karl V ning saroyida, dorixona amaliyoti bilan shug‘ullangan. Vezaliy avval oddiy maktabda, keyinroq Lyuven shahri universitetida ta’lim oldi. Universitetda u yunon hamda lotin tillarini mukammal o‘rganib, yoshlik yillaridayoq, sharq va g‘arbning buyuk olimlarning mazkur tillarda yozgan asarlarining asliyatlari bilan tanishishga erishdi. Vezaliy, qamoqda vafot etgan mahkumning ustuxonidan odam skletining namunasini yasab, u asosida yevropadagi eng birinchi anatomik qo‘llanmani yozdi. Andreas Vezaliyni tibbiyot sohasida ayniqsa odam anatomiyasini o‘rganish jiddiy qiziqtirgan. U har qanday bo‘sh vaqtdan, turli hayvonlar, it, mushuk, sichqon kabilarning tana tuzilishini o‘rganishga sarflovchi mashg‘ulot topardi. O‘z bilimlarini mukammallashtirishga intilar ekan, Andreas Vezaliy 17 yoshida Monpelye universitetiga yo‘l oldi. 1533-yilda esa u mashhur anatomiya olimi Yakob Silviyning ma’ruzalarini tinglash uchun, Parij universitetining tibbiyot fakultetida paydo bo‘ldi. Yosh Vezaliy, o‘sha vaqtdayoq, universitetlardagi anatomiya o‘qitilishi usullariga tanqidiy yondoshib, undagi kamchilik va nuqsonlarni qayd etib borgan. Masalan u anatomiya darslarida amaliy ishlarning yo‘qligi, yorib ko‘rishlar (buni aksariyat hollarda cherkov ta’qib ostiga olardi) bajarilmasligi haqida taassuf keltirgan. U o‘zining «Odam tanasi tuzilishi» nomli risolasining kirish so‘zida bu haqida shunday yozadi: «Mening mashg‘ulotlarim hech qachon muvaffaqiyat keltirmagan bo‘lardi... agar, Parijdagi tibbiy amaliyotlarim vaqtida bu ishga o‘z qo‘limni urmaganimda va ... o‘zim bur necha marta, shaxsiy tajribalarimni ommaviy ko‘rsatish uchun, mustaqil ravishda yorib ko‘rishlarni bajarmaganimda...»

Batafsil... Mulohaza bildiring

Teofast Paratsels

(1493-1541)

XVI asrda g‘arb tibbiyot va alkimyogarlik fanlari uchrashgan nuqtada yangi arbob: Teofast Paratsels – ajoyib jarroh hakim va alkimyogar, fe’liga ko‘ra tajang va qo‘rs kishi, jarrohlik tig‘i hamda jang xanjarini bir xilda mahorat bilan ishlata oladigan ko‘p qirrali shaxs paydo bo‘ldi.

«Haqiqiy kimyo oltin qidirishda emas, odamlar uchun dori – malhamlar tayyorlashda namoyon bo‘ladi!» — deb e’tirof etgan edi Paratsels, va bu so‘zlar uning hayotiy shiori bo‘lib qoldi.

Filipp Aureol Teofast Bombast fon Gogengeym, taxallusi – Paratsels, 1493-yilning 10-noyabr kuni Shveytsariyaning Shvits kantoni, Eynzideln shaharchasida tug‘ildi. Erta yoshlaridanoq tibbiyot fanlariga qiziqish bilan o‘qishga kirishib, Germaniya, Fransiya va Italiyadagi ko‘zga ko‘ringan hakimlardan tahsil oldi. O‘qish yillaridayoq Paratsels kimyo bilan jiddiy shug‘ullana boshlagan. U faqatgina tajribalar o‘tkazish bilan cheklanib qolmay, konlarda, shaxta va tog‘-kon sanoati zavodlarida ishlab, amaliy ish tajribasini ham orttirib bordi. Paratsels o‘z faoliyatida eng katta e’tiborni kimyo yutuqlarini tibbiyotga tadbiq etishga qaratdi. Uning bu sayi-harakatlari natijasida, yangi fan yo‘nalishi yatrokimyo^[1]paydo bo‘ldi.

Batafsil...