Astronomik arqon tortish koeffitsienti...

Astronomiyaga oid kitoblarda Quyosh tizimidagi sayyoralar haqida imkon qadar batafsil ma'lumot keltirishga qaratilgan turli jadvallar albatta mavjud bo‘ladi. Bunday jadvallardagi asosiy ma'lumotlar - sayyoraning o‘lchamlari, massasi, uning Quyoshdan uzoqligi, tabiiy yo‘ldoshlari soni, Quyosh atrofini aylanib chiqish davri, o‘z o‘qi atrofini aylanib chiqish davri, albedo, zichlik va ho kazo shu kabi tafsilotlardan iborat bo‘ladi.

To‘g‘risi, menga bunday jadvallar va ayniqsa ularda keltirilgan raqamlar juda yoqadi. Har safar yangi bir astronomiya kitobini qo‘limga olganimda, biror yangi qiziq ma'lumot chiqib qolar degan umid bilan, zudlik bilan shunday jadvallarni izlay boshlayman. Ba'zan haqiqatan ham avvalgi jadvallardan uchramagan, mutlaqo yangi ma'lumotlarga duch kelaman. Masalan, yaqindagina sayyoralar sirtidagi harorat, atmosfera bosimi, orbital tezliklari singari yangi ma'lumotlar bilan boyitilgan ajoyib jadval qo‘limga tushib qoldi. Biroq, nimagadir menda baribir yana va yana yangi ma'lumotlar olishga ishtiyoq uyg‘onaveradi va avval bilgan ma'lumotlarimga yana duch kelsam, tezda zerikib qolaman...

Orbital stansiyalar

XX-asrning 60-yillari oxirida NASA Oyni o‘zlashtirish bilan mashg‘ul ekan, SSSR kosmik dasturlari o‘z oldidagi ustuvor maqsadlarni qayta ko‘rib chiqdi. Sobiq Ittifoq kosmik muhandislarining fikricha, basharti odamzot koinotni o‘zlashtirishni maqsad qilgan ekan, unda, koinotning shafqatsiz sharoitlarida yashashni o‘rganishi va ko‘nikishi lozim edi. Shu maqsadda, 1971-yilda tarixda ilk kosmik stansiya orbitaga chiqarildi. U orbitada Yer atrofida aylanib, ilk kosmik tadqiqot-sinovlari o‘tkazilishida boshpana bo‘lib xizmat qildi.

Samoviy yo‘qlama

(Ayzek Azimovdan tarjima)

Tarjimon izohi: Maqola - longrid turkumidan. Ya'ni juda uzun va ko‘p sahifada. Unda Quyosh tizimidagi obyektlarning nomlari va nima uchun aynan shunday nomlanganiligi haqida so‘z yuritilgan. Maqola 1965-yilda yozilgan bo‘lib, shu sababli, undan keyingi o'tgan 51 yil mobaynia amalga oshirilgan e'tiborga molik astronomik kashfiyotlar va ularning nomlarining izohi bo‘iycha ham maqola so'ngida o'zim qo'shimcha kiritidim. Qiziq bo‘adi degan umiddaman.

XX asrning 30-yillarida matbuotda g‘alati bir tendensiya kuzatilgandi. Mualliflar o‘zlari yozgan asarlarga jamoatchilikda qiziqish uyg‘otish uchun, asar nomlariga, yoki, maqolalarga biror bir samoviy jism nomini qo‘shib nom berishardi. Bunday yo‘l tutish asosan tijorat maqsadlarini ko‘zlagan bo‘lib, o‘sha paytlarda odamlar ko‘proq koinot tilsimlari haqida o‘qishni xush ko‘rishgan. Masalan, mening ham 30-yillarda chiqqan ilmiy-ommabop kitoblarim "Ganimeddagi milod bayrami", "Kallistodagi xatar" tarzida nomlangan va ochig‘ini aytaman, bu orqali kitobning xaridorgirligini oshirish ko‘zda tutilgan edi.

Boshqa sayyoralarda Quyosh qanday ko‘rinadi?

Siz Quyosh ufqda chiqishi va botishini ko‘p bora kuzatgan bo‘lsangiz kerak. Ayrimlarga romantik kayfiyat bag‘ishlovchi tong otishidagi shafaq va kun botishidagi ufq qizarishlari, sayyoramizning o‘z o‘qi atrofida aylanishi tufaylidir. Lekin, hech tasavvur qilib ko‘rganmisiz, boshqa sayyoralarda tong otishi qanday bo‘larkin? Bezakchi-rassom Ron Miller uzoq yillardan buyon koinot va sayyoralar tasviriga oid raqamli illyustratsiyalarni ishlab kelmoqda. Quyidagi tasvirlarda Ron Miller tomonidan chizilgan va turli sayyoralarda Quyoshning qanday ko‘rinishini ifodalagan illyustratsiyalar keltirilgan. Keling, biz ham rassom bilan koinot tilsimlari bo‘ylab xayoliy safar qilamiz...