G‘alati nomli kimyo

Odatda, kimyoviy moddalarning nomi murakkabligi va talaffuzga qiyinligi bilan hammani qiynaydi. Masalan, Siklopentadiyeniltrikarbonilgidridvolfram moddasini, yoki, metilpropenilendigidroksisinnamenilakril kislotasi nomini talaffuz qilish tugul, harflarni adashtirmay, to‘g‘ri o‘qishni o‘zi katta gap. Biroq, kimyoviy formulasi C1289H2051N343O375S8 bo‘lgan oqsilni nomini menimcha birov eslab qolishga harakat ham qilmasa kerak. Chunki, uning nomida 1909 ta harf bor! Agar mabodo kimgadir qiziq bo‘lsa, uning ingliz nomini ilovada[1] keltiramiz.

Biroq, kimyogarlarni odamlar uchun murakkablik tug‘diradigan bunday qiyin nomlarni ataylab o‘ylab topib yurishadi deb ayblab bo‘lmaydi. Masalan, ular ichida ham, kap-katta odam bo‘lib qolsa-da, hali ham multfilm ko‘radigan va kashf qilgan moddalariga multfilm qahramonlari ismini beradiganlari ham bor. Quyida, nomi ilm-fandan yiroq bo‘lgan sohalardan kelib chiqqan kimyoviy moddalardan ayrimlari bilan tanishtiramiz.

Metallar haqida oz-mozdan

Metallar shubhasizki eng asosiy texnik xom-ashyodir. Ulardan taqinchoq, ish qurollari, texnika vositalari va ho kazolar tayyorlanadi. Kimyoviy element nuqtai nazaridan esa metallarning har biri o‘ziga xos tarixi va qiziq xossalariga egaligi bilan ahamiyatlidir. Ushbu maqolada davriy jadvaldagi eng taniqli va asosiy metallar haqida qiziqarli faktlar bilan nomma-nom o‘rtoqlashamiz.

Palladiy.

Tartib raqami 46. Atom og‘irligi 106,4

1802-yilda nemis astronomi Genrix Olbers eng yirik asteroidni kashf qilgan va unga Pallada deb nom bergan edi. Undan bir yil o‘tib, Angliyalik kimyogar Uilyam Vollaston platina rudasini spirtda eritish orqali o‘tkazilgan uzun zanjirli reaksiyadan so‘ng, undan yangi kimyoviy elementni ajratib oladi va unda, o‘sha Pallada asteroidi sharafiga palladiy deb nom beradi.

Osmiy sotiladi, arzonga!

Metallarning narx-navosi va kimyo fanidan xabardor bo‘lgan kishilar mazkur sarlavhani o‘qib hayron bo‘lishlari turgan gap. Chunki, osmiy metalli qimmatligi bo‘yicha eng oldingi o‘rinlarda turadi. Osmiyning nisbatan keng tarqalgan oddiy izotopining bir grammi taxminan oltin bahosi bilan teng yuradi. Lekin, osmiy-187 izotopi esa qimmatligi bo‘yicha hamma metallarni ortda qoldiradi va atiga bir grammi uchun 200 000 AQSH dollari talab qilinadi. Bundan ham qimmat turadigan yagona metall – kaliforniydir. Unda nega sarlavhada osmiy arzonga sotilishi gapirilyapti deysizmi? Qiziqib qolgan bo‘lsangiz, maqolani oxirigacha o‘qing.

Azot - jonsiz element

Kislorod haqidagi maqolada ushbu elementning havodagi ulushi 1/5 miqdorda ekanini aytgan edik. Havodagi o‘sha qolgan 4/5 qism ulushni, ya'ni, deyarli 78% qismini azot gazi tashkil qiladi. Ushbu element davriy jadvalda 7-raqam bilan o‘rin olgan.

XVIII-asrda kimyogarlar kislorodni kashf etishganidan keyin, ular havoda yana bir boshqa gaz ham mavjudligini fahmlashgan. Ushbu gaz yonishga yordam bermasdi va oksidlanish jarayonlarida ishtirok etmas edi. Yopiq idish ichida yoqib qo‘yilgan sham, ichkaridagi havoning taxminan 1/5 qismini sarflab, keyin esa o‘chib qolardi.

Chunki, o‘sha hajmning 1/5 qismini egallagan kislorod tugab bitgach, qolgan gaz shamning yonishiga ko‘maklasha olmagan. o‘sha gaz shuningdek hayot uchun (to‘g‘rirog‘i nafas olish uchun) ham keraksiz gaz ekani ayon bo‘lgan. Chunki, xuddi sham singari, yopiq idishga qamab qo‘yilgan sichqon, u joyda kislorod tugashi bilan o‘lib qolardi. Vaholanki, hali idish ichidagi havoning 75% dan ziyod qismi ishlatilmagan bo‘lardi.