Aldamchi kimyo

Kimyo fanida ba’zan qiziq va murakkab, uzundan-uzoq atamalar, terminlar va nomlar uchrab turadi. O‘zi aniq fan bo‘lgani uchun, biz kimyoga oid terminlar ham doim aniq va lo‘nda bo‘lishi kerak degan qarashga egamiz. Lekin, ushbu fanga oid shunday g‘alati, ta’bir joiz bo‘lsa, «aldamchi» terminlar ham mavjud bo‘lib, ularga duch kelganda, nafaqat fandan yiroq bo‘lgan diletantlar, balki, soha mutaxassislarining o‘zlari ham yanglishib, adashib qolishlari hech gap emas. Shu sababli ham, bunday terminlar va nomlarni «aldamchilar» deyilsa, aslo mubolag‘a bo‘lmaydi.

Mezelson-Shtal eksperimenti

Uotson va Krik o‘z tajribalari orqali DNK strukturasining qo‘shspiral shakliga ega ekanini ma’lum qilgach, har qanday ilmiy gipoteza singari, ushbu gipoteza ham boshqa olimlar tomonidan eksperimental tekshirishlardan o‘tkazildi. Xususan, 1957-yili Kaliforniya texnologiya universitetining molekulyar biologiya bo‘yicha mutaxassislari Metyu Mezelson (1930 y.t.) va Franklin Shtal (1929 y.t.) tomonidan qator eksperimentlar seriyasi amalga oshirildi. Ular qo‘llagan uslub molekulyar miqyosda juda o‘xshash bo‘lgan strukturalarning massasini farqlash imkonini bergan.

G‘alati nomli kimyo

Odatda, kimyoviy moddalarning nomi murakkabligi va talaffuzga qiyinligi bilan hammani qiynaydi. Masalan, Siklopentadiyeniltrikarbonilgidridvolfram moddasini, yoki, metilpropenilendigidroksisinnamenilakril kislotasi nomini talaffuz qilish tugul, harflarni adashtirmay, to‘g‘ri o‘qishni o‘zi katta gap. Biroq, kimyoviy formulasi C1289H2051N343O375S8 bo‘lgan oqsilni nomini menimcha birov eslab qolishga harakat ham qilmasa kerak. Chunki, uning nomida 1909 ta harf bor! Agar mabodo kimgadir qiziq bo‘lsa, uning ingliz nomini ilovada[1] keltiramiz.

Biroq, kimyogarlarni odamlar uchun murakkablik tug‘diradigan bunday qiyin nomlarni ataylab o‘ylab topib yurishadi deb ayblab bo‘lmaydi. Masalan, ular ichida ham, kap-katta odam bo‘lib qolsa-da, hali ham multfilm ko‘radigan va kashf qilgan moddalariga multfilm qahramonlari ismini beradiganlari ham bor. Quyida, nomi ilm-fandan yiroq bo‘lgan sohalardan kelib chiqqan kimyoviy moddalardan ayrimlari bilan tanishtiramiz.

Metallar haqida oz-mozdan

Metallar shubhasizki eng asosiy texnik xom-ashyodir. Ulardan taqinchoq, ish qurollari, texnika vositalari va ho kazolar tayyorlanadi. Kimyoviy element nuqtai nazaridan esa metallarning har biri o‘ziga xos tarixi va qiziq xossalariga egaligi bilan ahamiyatlidir. Ushbu maqolada davriy jadvaldagi eng taniqli va asosiy metallar haqida qiziqarli faktlar bilan nomma-nom o‘rtoqlashamiz.

Palladiy.

Tartib raqami 46. Atom og‘irligi 106,4

1802-yilda nemis astronomi Genrix Olbers eng yirik asteroidni kashf qilgan va unga Pallada deb nom bergan edi. Undan bir yil o‘tib, Angliyalik kimyogar Uilyam Vollaston platina rudasini spirtda eritish orqali o‘tkazilgan uzun zanjirli reaksiyadan so‘ng, undan yangi kimyoviy elementni ajratib oladi va unda, o‘sha Pallada asteroidi sharafiga palladiy deb nom beradi.