Atom va yadro fizikasida fizik kattaliklarning birliklari.
Atom va yadro fizikasida kopincha maxsus birliklardan foydalaniladi:
Massa birligi massaning atom birligi (m.a.b.) bolib, u m?ss? s?ni 12 g? t?ng bolg?n ugl?r?d m?ss?sining 1/12 qismig? t?ng, yani, Uglerod-12 12C - izotopi massa miqdoriga teng.
Z?rr?ch? (m?l?kul?, ?t?m v? h?k?z?) l?rning m?ss?sini if?d?l?sh uchun ?vv?ll?ri ikki usuld?n f?yd?l?nil?r edi. Birinchisi ul?rning m?ss? birligi gr?mml?r bil?n if?d?l?n?dig?n mutl?q qiym?tl?ri v? ikkinchisi ul?rning nisbiy k?tt?likl?ri (sh?rtli r?vishd? birlik sif?tid? q?bul qiling?n bir?r z?rr?ch? m?ss?sig? nisb?ti). Fizik? v? kimyod? q?bul qiling?n bund?y k?tt?lik m?ss?ning ?t?m birligi (m.?.b.) bir-birid?n bir ?z f?rql?n?r edi.
Kimyod? m?ss?ning ?t?m birligi sif?tid? t?biiy kisl?r?d ?t?m m?ss?sining 1/16 h?jmi q?bul qiling?n edi. Bu birlik kimyoviy-kisl?r?d shk?l?si boyich? m?ss?ning ?t?m birligi n?mig? eg? bo'lib, u 1,660210-27 kg g? t?ng edi.
Fizik?d? es? m?ss?ning ?t?m birligi sif?tid? m?ss? s?ni 16 g? t?ng bolg?n eng y?ngil kisl?r?d iz?t?pi m?ss?sining 1/16 qismi q?bul qiling?n edi (m?lumki, m?ss? s?ni ?t?m yadr?sid?gi pr?t?n v? n?ytr?nl?rning yigindisig? t?ng).
Bu birlik fizik-kisl?r?d shk?l?si boyich? m?ss?ning ?t?m birligi n?mi bil?n ?t?lib, u 1,659710-27 kg g? t?ng edi.
M?ss?ning ?t?m birligi k?tt?likl?rining kimyoviy v? fizik-kisl?r?d shk?l?l?ri boyich? ?ling?n olch?ml?rid?gi f?rq quyid?gich? tushuntiril?r edi. Kimyoviy shk?l?g? ?s?s qilib ?ling?n t?biiy kisl?r?d, m?ss? s?nl?ri 16; 17 v? 18 g? t?ng bolg?n ucht? b?rq?r?r kisl?r?d iz?t?pl?rid?n ib?r?t; bu uch iz?t?p t?biiy kisl?r?d t?rkibid? 99,76; 0,04 v? 0,20 f?izd?n m?vjud. Shuning uchun kimyoviy-kisl?r?d shk?l?si boyich? ?ling?n m?ss?ning ?t?m birligi fizik-kisl?r?d shk?l?si boyich? ?ling?n m?ss?ning ?t?m birligid?n 1,00 275 m?rt? k?tt?.
M?ss?ning ?t?m birlikl?rini bir?ill?shtirish m?qs?did? v?, shuningd?k, ?t?m m?ss?l?rining ?niq eksp?rim?nt?l t?rifi kisl?r?d ?t?mid?n kor? ugl?r?d ?t?ml?ri bil?n kopr?q b?gliq ek?nligini etib?rg? ?lib, N?z?riy v? ?m?liy fizik? ??lq?r? ittif?qi [IYUP?P] bil?n N?z?riy v? ?m?liy kimyo ??lq?r? ittif?qi [IYUP?K] birg?likd?, 1961 yild? ugl?r?d ?t?mi ?s?sid? fizik? v? kimyo uchun yag?n? bolgan m?ss?ning ?t?m birligini orn?tishg? q?r?r q?bul qildi.
Ugl?r?d shk?l?si boyich? m?ss?ning ?t?m birligi m?ss? s?ni 12 g? t?ng bolg?n ugl?r?d m?ss?sining 1/12 qismig? t?ng. Ugl?r?d shk?l?si boyich? m?ss?ning ?t?m birligi 1,660565510-27 kg g? t?ng.
Kimyoviy-kisl?r?d shk?l?si boyich? m?ss? ?t?m birligining ugl?r?d shk?l?si boyich? m?ss? ?t?m birligig? nisb?ti 1,00 0043 g? t?ng; fizik-kisl?r?d shk?l?si boyich? m?ss? ?t?m birligining ugl?r?d shk?l?si boyich? m?ss? ?t?m birligig? nisb?ti es? 1,000319 g? t?ng.
H?zirgi kund? buning unch?lik ?h?miyati bolm?s? h?m, shuni yodd? tutish k?r?kki, m?ss?ning yangi ?t?m birligi kimyoviy shk?l? boyich? ?ling?n eskirg?n birlikk? ?nch? yaqin. M?ss?ning yangi ?t?m birligi ?s?sid? kimyoviy el?m?ntl?rning ?t?m m?ss?l?ri, kimyoviy m?dd?l?rning m?l?kulyar m?ss?l?ri v? ?t?m yadr?l?rining m?ss?l?ri ?niql?n?di.
M?ss?ning ?t?m birligi (m. ?. b.) g? ?ld qoshimch?l?r qoshib ishl?tish v? yangi olch?vl?r h?sil qilish mumkin em?s.
Atom va yadro fizikasida energiya birligi bu elektronvolt bolib, uning tarifi quyidagicha:
1 elektronvolt 1 Voltga ga teng bolgan potentsiallar farqidan otishda olgan energiya miqdoriga teng.
1 eV=1.60219?10?19 Joul
Yadro fizikasida elementar zarracha massasini kopincha energetik birlik megaelektronvolt bilan ifodalanadi. Uning energetik ekvivalentlari:
1 m.a.b = 931.5016 MeV
1 elektron massasi = 0.5110034 MeV
1 proton massasi = 938.2796 MeV
1 neytron massasi = 939.5731 MeV
1 myuon massasi = 105.6595 MeV
Elektr zaryad birligi sifatida esa, elementar zaryad qabul qilingan bolib, u elektron zaryadining mutloq qiymatiga teng:
1 elementar zaryad = 1.6021892 ?10?19 Kulon
Yadroviy jarayonlarning effektiv kondalang kesimi yuzasini olchash uchun Barn birligidan foydalaniladi:
1 barn = 10?28 m2
Uzunlik va masofa birliklari sifatida, atom va yadro fizikasida tizimlashmagan birliklar
Fermi ? f ; iks- birlik - x-birl. yoki iks-birl. ; va Angstrem - lar qollaniladi. Ularning metrik birliklar bilan munosabatlari quyidagicha:
1 f = 10?15 metr
1 iks-birl. = 1.00206 ?10?15 metr
1 = 10?10 metr
Vaqt birligi sifatida atom va yadro fiziklari bazan uchushning yadroviy vaqti ? ?yad dan foydalanishadi. Uchishning yadroviy vaqti 1 MeV energiyaga ega (tezligi ?107 metrsoniya yani, yoruglik tezligining 1/30 ulushiga mos keluvchi tezlikdagi) nuklonning, yadro diametri (?10?15 metr) masofasini bosib otishi uchun ketadigan vaqtiga teng bolib uning soniyalardagi miqdoriy qiymati
?yad = 1022 soniya
< avvаlgi | kеyingi > |
---|