Buyuk kashfiyotlar yili. Yupiter yo‘ldoshlarining kashfiyoti bilan boshlangan 1610 yil Galiley - astronom uchun haddan ziyod baxtli yil edi; o‘zining deyarli hamma mashhur astronomik kuzatishlarini Galiley xuddi Shu yili o‘tkazdi. Galiley 25 iyulda «ertalab Sharqda Yupiterni o‘z yo‘ldoshlari bilan» kuzatdi. Shundan so‘ng, u «yanada haddan tashqari ajoyibot» topdi. U o‘z kashfiyoti haqida Florensiyaga xabar qiladi va uni nashr etguncha sir tutish lozimligini so‘raydi. «Saturining Yulduzi  faqat bitta emas, u uchtadan iborat, ular bir-biriga tegib turgandek, ammo o‘zaro harakatlanmaydi, joy ham almashtirmaydi..., bunda o‘rtadagisi ikki yonidagidan taxminan uch marta katta». Galiley Keplerga shifrlangan  anagramma tarzidagi  ushbu  jumlani  yuboradi: «Eng buyuk sayyorani uch  marta  kuzatdim». Keyinroq Galiley Shunday yozadi: «Men Yupiterdan butun bir hovli, qariya («Saturn») da esa ikkita xizmatkor topdim, ular qariyani himoya qiladi  va  hech  qachon  uning  yonidan  uzoqlashib ketmaydi».

Galiley o‘z sirini besh oy ochmadi. Kepler va Rudolf II jumboqni bilishga shoshilar, turli xil farazlar qilishardi: «Sening  yangi  kashfiyoting  nimadan  iborat ekanini iloji boricha tezroq aytib bizning bilishga bo‘lgan qiziqishimizni qanoatlantirsang. Sening  muxolif  bo‘ladi  deb  xavf qiladigan hech qanday odaming yo‘q». Galiley sirni fosh qildi va kuchsizroq truba orqali Saturn zaytun daraxtini  eslatishini  qo‘shib qo‘ydi. Shunday bo‘ldiki, Galileyning kashfiyoti birinchi marta (zaruriy izoh bilan) Kepler «Dioptrika» asarining so‘z boshida eslatiladi.

Ikki yildan so‘ng Saturn uch karrali bo‘lmay qoldi. Galiley  bu hodisani Saturnning  Quyosh atrofida aylanishi bilan bog‘ladi va yaqin vaqtida uni yana uchta  yulduz  ko‘rinishida  ko‘rish  mumkinligini  aytdi. Galileyning  oldindan aytgan voqeasi  ro‘y berdi, ammo u Saturnning  sirini  fosh  eta  olmadi.  Bu sir 1655 yili Gyuygens 92 marta kattalashtiruvchi teleskopidan Saturnga qaraganida ochildi: Saturn halqa bilan o‘ralgan bo‘lib, juda ham kattalashtira olmaydigan teleskopda u yonidagi yulduzlar kabi ko‘rinar ekan. Kuzatuvchi halqa tekisligida bo‘lganda ham u sezilmas ekan. Galiley ana Shu kam uchraydigan hodisani kuzatish baxtiga  sazovor  bo‘ldi.  Teleskoplar  kuchayib  borishi jarayonida Saturnni kuzatish evolyutsiyasi mana Shunday ro‘y berdi: u zaytun halqa bilan o‘ralgan sharga aylandi. Gyuygens Saturnning eng katta yo‘ldoshi — Titanni kashf etdi.

Keplerga  anagrammani  topish  uchun yuborilgan xatdan so‘ng boshqa sayyoralar haqidagi yangiliklar ham vujudga keldi. Galiley Venerani ertalabki yulduz  va  kechki  yulduz  chog‘ida ham anchadan buyon kuzatayotgan edi. Venera va Merkuriy Ptolomey  tarafdorlarini  ham  Kopernik  tarafdorlarini  ham  tashvishga solib kelardi. Ptolomey tarafdorlari ularning «sfera»lari qayerda joylashishini - Quyosh «sferasi»ning ichidami, yoki tashqarisida ekaniga kelisha olmasdi.  Kopernik  tarafdorlariga, agar bu sayyoralar qora jism bo‘lsa, u holda ular Quyosh va Yer orasida joylashganliklardan vaqt- vaqti bilan ularning to‘liq bo‘lmagan  disklari (Oyning  fazolariga  o‘xshash  hodisa) kuzatilishi  aniq edi. Agar  sayyoralarning o‘zi nur chiqaradi (Kepler Shunday deb o‘ylagan bo‘lsa kerak) yoki  ular  shaffof (bu ham muhokama qilingan) deyilsa, bu muammo bo‘lmaydi.

Balki teleskop oddiy ko‘z ko‘ra olmagan narsalarni ko‘rishga yordam berardi.

Kastelli 1610 yilning 5 dekabrida Galileyga yozgan xatida ana shu muammoni eslatdi; «Kopernikning Venera Quyosh atrofida aylanishi haqidagi ta’limoti (men bunga ishonaman) to‘g‘riligi sababli u ba’zan shoxli, ba’zan shoxsiz bo‘lib ko‘rinishiga zarurligi aniq, ammo undagi shox katta bo‘lmagani uchun va chiqariladigan nurlar bu farqlarni kuzatishga xalaqit bermaydi».

Galiley bunday eslatmaga muhtoj bo‘lmagan bo‘lsa kerak. 10 dekabrda u Pragaga Keplerga Toskaniya elchisi  Juliano Medichidan Venera fazasini kashf etgani haqidagi shifrlangan ma’lumotni  yo‘llovchi xat bilan berib yubordi; «Men Sizga o‘zimning yana bitta odatdan tashqari kuzatishim haqidagi shifrlangan xabarni yuborayotirman, bu astronomiyadagi muhim tortishuvlarni hal etadi va u Pifagor va Kopernik sistemalari foydasiga muhim dalilga ega». Kepler doim bo‘lganidek,  jumboqning  tezroq  yechilishini  istaydi: «Sen nemisdan chiqqan nemis bilan ish olib borayotganingni ko‘rmayapsanmi!»

Ammo  Galiley  birinchi bo‘lib o‘z sirini Klaviyga ochgan edi. Galiley o‘sha zahoti Klaviydan Rim kasaba yig‘ini astronomlari Yupiterning  yo‘ldoshlarini  va Saturnning  uzunchoq  shaklini kuzatishgani haqidagi  xabarni oldi. Rim  kasaba yig‘ini  himoyasi  Galileyning rejalarida muhim rol o‘ynar edi, Shu sababli u Klaviyni o‘zining  yangi  kashfiyoti  bilan hayratga solishga oshiqardi. Galiley Venerani «kechki ko‘rinishdan» keyingi kuzatishini tavsiflaydi, uning shakli birdaniga  Quyoshga  qaragan tomondan o‘zgarib, u yarim doira shaklini olganligini so‘ngra «sezilarli  darajada  shoxli» bo‘lib  qolgani  haqida  gapiradi. Venera tongi  yulduz  ko‘rinishida  kuzatilganda  qanday shakl olishi mumkinligini oldindan aytib beradi, xulosasi: «Mana Shunday, mening sinorim, Venera (Shubhasiz, Merkuriy ham) hamma sayyoralar eng katta aylanishining markazi bo‘lgan Quyosh atrofida aylanishiga hech qanday shubha yo‘q. Bundan tashqari, sayyoralar  qora,  quyosh  yoritgandagina  ular  yarqiraydi,  mening kuzatishlarimga ko‘ra bunday hodisa harakatsiz yulduzlarda sodir bo‘lmaydi». Galileyning   fikrni  qaysi  tomonga  burayotgani  haqida Klaviyda shubha qolmasligi kerak edi! Galiley uchun uning buyuk kashfiyotlari  yili  ana Shunday yakunlandi.

Keyin ham Galiley astronomik kuzatishlarni to‘xtatmadi, ammo bular asosan 1610 yilgi kuzatishlarning davomi edi. U 1610 yilning yozida boshlangan Quyosh dog‘larini kuzatishni davom ettirdi va 1613 yili Quyoshning o‘z o‘qi atrofida aylanishini aniqladi, biz Saturn «dum»larining yo‘qolishini gapirgan edik. Hayotining oxirida, butunlay  ko‘r  bo‘lib  qolishdan oldin Galileyning omadi keldi, u Oy libratsiya hodisasini  ochdi (ana Shu sababli Oy sirtining yarmisidan ko‘prog‘ini kuzatish mumkin). Ammo endi Galiley teleskop va astronomik kuzatishlarni mukammallashtirishga hech qachon o‘shancha vaqt sarflay olmaydi. Endi u uchun  hech  qachon  olamning  sirlari  shu buyuk  yildagi singari ochilmadi! Galileyning yutuqlari Shunchalik buyuk ediki, kuzatish astronomiyasida uning kashfiyoti bilan taqqoslanadigan kashfiyot qilinguncha yarim asrcha vaqt o‘tdi (Gyuygens, Kassini) hozircha Galileyni boshqa muammo tashvishlantiradi, bu muammolarni hal qilish uchun u Rimga borishi zarur.