Orbita . U Z

...Ilm-fan fazosi uzra!

  • Shrift o'lchamini kattalashtirish
  • Odatiy shrift o'lchami
  • Shrift o'lchamini kichiklashtirish
Bosh sahifa Horijlik olimlar Galileo Galiley. Medichi yulduzlari. (ikkinchi hikoya) - Kepler, Madjini, Klaviy.

Galileo Galiley. Medichi yulduzlari. (ikkinchi hikoya) - Kepler, Madjini, Klaviy.

E-mail Chop etish PDF
Maqola Reytingi: / 8
Juda yomon!A'lo! 
Maqola mundarijasi
Galileo Galiley. Medichi yulduzlari. (ikkinchi hikoya)
«Yangi ko‘zoynaklar»
«Yulduzlar axboroti».
Kepler, Madjini, Klaviy.
Buyuk kashfiyotlar yili.
Rimni zabt etish.
«Buyuk gersogning faylasufi va birinchi matematigi».
«Qutqaruvchi dekret».
O‘zgarishlarni kutib.
«Olam tuzilishi».
Sud va hukm.
Yana Medichi Yulduzlari.
Xotima.
Hamma sahifa

 

 

Kepler, Madjini, Klaviy. Madjinining ishi osonroqdek tuyular edi. Galiley Florensiyadan Paduyaga kelayotib Bolonyada to‘xtaydi va unga kashf etgan

Yulduzlarini ko‘rsatadi. Hisoblash qobiliyati va uquvliligi bilan mashhur bo‘lgan Madjini, oldindan ogoh, ammo u o‘zini Yupiter atrofida hech narsa ko‘rmayotgan kishidek  tutadi. U  tortishmaydi,  bunga  sabab  qilib ko‘zi  juda xira ekanini keltiradi, ammo bu Galileyni tinchlantirmaydi.

Kepler  Galileyning  kashfiyoti  haqidagi xabarga  darrov  javob berdi. 19 aprelda u Galileyga shodiyona xat yozdi. Yangi sayyoralar haqidagi xabar Germaniyaga martning o‘rtalarida etib kelgan ekan. Kepler Galileyga o‘zining yaqinda yuborgan «Yangi astronomiyasi»ga  javob  yo‘qligi  uchun  yumshoq shaklda  tanbeh beradi. Keplerning ikki qonuni ham bu kitobga kiritilgan edi:

«...sen, mening Galileyim, begona kishining  kitobini  o‘qish o‘rniga  o‘zingning ikki  karrali  kuzatish  trubang  orqali  topgan, juda ham ma’nodor, Shu vaqtga qadar ma’lum bo‘lmagan to‘rtta sayyorang bilan shug‘ulnaibsan-da».

Dastlabki  xabar noaniq edi, Kepler Galiley Quyosh tizimida yangi (oltitadan boshqa) sayyoralar topdi deb, qo‘rqib ketdi. U sayyora oltita, bunda oltitalik tasodifiy  emas, u beshta muntazam  ko‘pyoqlilar  bilan  bog‘liq,  degan fikr tarafdori edi. Keplerning  fantazaiyasi yana bitta imkoniyat tug‘diradi: hamma sayyoralar ham Yer singari bittadan yo‘ldoshga ega, ularni Galiley kashf etishi kerak edi: «...Kopernik bo‘yicha, agar Yer sayyoralardan biri bo‘lsa, atrofida aylanuvchi o‘z  Oyiga  ega  bo‘lsa, u holda albatta, Galiley  Saturn, Yupiter, Mars va Veneralarning juda ham kichik atrofida aylanuvchi yana to‘rtta Oyni ko‘rishi mumkin; Merkuriy quyosh atrofidagi eng oxirgi sayyora, Shunchalik uning nuriga ko‘milganki, Galiley unda hozircha  yuqoridagi  kabi narsani ko‘ra olmagan». Kepler  hamma  joyda  sonli qonuniyat qidiradi! So‘ngra u gap Quyosh atrofida emas, «harakatsiz  yulduzlar»  atrofida  aylanuvchi  sayyoralar haqida borayotgandir deb o‘ylaydi. U Jordano Brunoning cheksiz olamini eslaydi va «bundan  so‘ng  unda juda ko‘p to‘plamdagi yangi sayyoralar kashf etish imkoniyati» haqida o‘ylaydi.

Shu  vaqtda imperator Rudolf II «Yulduzlar axboroti»ni oladi (Kepler imperator astronomi edi). Kepler Galileyning axborotiga so‘zsiz ishonadi: «Agar men o‘zimning  hech  qanday  tajribamni o‘tkazmay  sening  fikringga osongina ishonsam, ehtimol juda botir ko‘rinarman. Ammo eng yuqori darajadagi olim va matematikka nega ishonmasligim kerak, uning haqligi to‘g‘risida muhokama yurgizish usuli guvohlik berib turibdi. Bu muhokama palapartishlikdan yiroq, hamma tan olishi uchun o‘zi haqiqatan ko‘rmagan narsani ko‘rdim demaydi, haqiqatni sevganligidan keng tarqalgan fikrlarga ham ikkilanmay qarshilik ko‘rsatadi».

Keplerning  o‘zini  esa  sayyoralardagi  yo‘ldoshlarning  taqsimlanish  qonuniyati qiziqtiradi: «Yaxshisi menda ham kuzatish trubasi bo‘lishini va uning yordamida seni  quvib o‘tib, Marsda  ikkita  yo‘ldosh (menimcha, proporsiya shuni talab etadi), Saturnda oltita  yoki sakkizta, bularga  qo‘shimcha Venera va Merkuriy atrofida bir-ikkita yo‘ldosh borligini kashf etishni xohlayman». Kepler arifmetik yoki  geometrik progressiyani  tanlash  lozimligini  bilmas edi!

Kepler Galileyga undan oldingi qator astronomlarni eslatdi (Mestlin Oyning kulrangligi, Porto esa kuzatish trubasining yaratish imkoniyati haqida gapirgan edi). Kepler Quyosh  harakatsiz  yulduzlardan yorug‘roq ekaniga ishonadi va bizning olam boshqa olamlardan farq qilishiga ishongisi keladi: «bizning olam boshqa  sodda  cheksiz olamlar  to‘dasiga tegishli emas». Kepler fantaziyasi cheksiz; «Oydagina emas, hatto Yupiterda ham yashovchilar  mavjud deb faraz qilish  haqiqatdan yiroq bo‘lmaydi. Kemalarni  ber, yoki, osmon havosiga yelkan mosla, bunday kengliklardan  qo‘rqmaydigan  odamlar topiladi...»

Madjini Keplerni o‘z tomoniga og‘dirmoqchi bo‘ladi. Kepler qaytmaydi: «Ikkalamiz ham kopernikchilarmiz. Qarg‘a-qarg‘aning ko‘zini cho‘qimaydi». «Iogann Keplerning Yulduzlar axboroti bilan suhbati» (Galileyga javobi) dan olingan tanqidiy izohlar Madjiniyni umidlantirdi: «Endi Yupiterning mana Shu to‘rtta  yaxshi  xizmatkorlarini  haydab yuborish va  yo‘qotishgina qoladi».

1610-yil mayida Madjini atrofidagi astronomlardan Martin Gorkiy ismli odam  Galileyga  qarshi  pamfletlar  seriyasini ochdi.  Uning  Yulduzlar axborotiga «qarshi eng qisqa yurishi» da Yupiterning yo‘ldoshlari optik aldanish deb e’lon qilinadi. Kepler  Gorkiyga  bo‘lgan munosabatida  doimiy emas. U  Galileyga yozgan  xatida  bu asarni «orsiz yozilgan» deb ataydi va «bu yosh»ning beadabligidan hayratlanadi. Gorkiyning o‘ziga «Galiley Yulduzlaridan» shubhalanishidan hayratlanib, Kepler shunday yozadi: «...hayratlanmayman ham, seni  ayblamayman ham;  falsafa  yurgizuvchilarning  fikri  erkin bo‘lishi lozim».

Keplerni  dalillar  yo‘qligi  hayajonlantira  boshladi. Uning hali mos trubasi yo‘q edi. Balonedan Galileyning xususiy trubasidan ham Yulduzlar ko‘rinmayotganligi haqida universitetning xulosasi keldi (bu Madjinining nayrangi – soxta axborotnomasi edi). Avgustda tashvishlangan Kepler Galileyga «men Pragaga ko‘pgina  italiyaliklardan  sening  kuzatish  trubang yordamida u sayyoralarni ko‘rib  bo‘lmayotgani  haqida  xatlar  kelayotganini sendan  yashira olmayman... Shu sababli, Galiley sendan iloji boricha tezroq bir necha guvoh keltirishingni so‘rayman... Kuzatishlarning haqiqiy ekanini isbotlash bitta sening bo‘yningda tushadi»,—deb yozadi. Baxtni qarangki, o‘zining  tantiqligi  bilangina  emas,  fanga bo‘lgan muhabbati bilan ham ma’lum bo‘lgan imperator Rudolf II  kuzatish trubasiga ham juda qiziqib qoldi. Nihoyat, Pragada yetarlicha mukammal truba paydo bo‘ldi  va sentyabrda Kepler Yupiterning yo‘ldoshlarini kuzatdi. Kuzatishda qatnashganlar bir-birlaridan holi Yulduzlarning holatini chizishdi, rasmlar mos keldi. «Sen g‘alaba qozonding, Galileychi!»—deb xitob  qiladi Kepler.

Sentyabrda  Yupiterning  yo‘ldoshlarini  Venetsiyada  Santini ko‘rdi, dekabrda eng quvonchli xabar keldi: yo‘ldoshlarni Klaviy kuzatgan. To‘g‘ri, hali u «Bular sayyorami yoki yo‘qmi ekaniga» ishonmas edi. Sentyabrda Galiley Florensiyaga ko‘chib keldi. U Klaviy bilan yozisha boshladi (Venetsiya respublikasida turib, iezuitlar bilan yozishish mumkin emas edi). «Haqiqatan ham siz buyuk maqtovga sazovorsiz, chunki  siz  kuzatuvchilar orasida eng birinchisiz»,—deb yozadi Galileyga  Klaviy.  Galiley  Madjini qalbiga ham yo‘l topdi. U Madjinini yondiruvchi oynalar bo‘yicha ishlarini gersogga tavsiya etdi, Shu bilan Paduyada  bo‘shagan  kafedrani  olishga  yordam berdi (Madjini Galiley Pizadan Paduyaga kelgan paytda ham shu o‘ringa da’vogarlik qilardi). Ehtiyotkor Madjini Santini guvohligiga  ijobiy  javob beradi. Bundan  kattasiga  umid  yo‘q  edi!



Yangilаndi: 15.02.2019 11:04  
Maqola yoqdimi? Do'stlaringizga ham tavsiya qiling:

Sizda mulohaza qoldirish imkoniyati mavjud emas. Mulohaza qoldirish uchun saytda ro'yxatdan o'tish kerak.

Banner

Buyuk olimlar fotogalereyasi

Orbita.Uz infotekasi

Milliy bayramlarimiz

Yaqin kunlardagi rasmiy bayramlar, kasb bayramlari, muhim tarixiy va xalqaro sanalar.

26 - may - Kimyogarlar kuni


1 - iyun - Xalqaro bolalarni himoya qilish kuni


5 - iyun - Iyd al-Fitr - Ramazon hayiti (Dam olish kuni) (oy chiqishiga qarab bir kunga o'zgarishi mumkin)


13 - Iyd al-Adho - Qurbon hayoti kuni (Dam olish kuni) (oy chiqishiga qarab bir kunga o'zgarishi mumkin)


 

1 - Sentyabr - Mustaqillik kuni. (Dam olish kuni)


2 - Sentyabr - Bilimlar kuni.


 

1 - Oktyabr - Ustoz va murabbiylar kuni. (Dam olish kuni)

O'zbekiston shaharlari ob-havo ma'lumotlari

Orbita.Uz do'stlari:

Ziyo istagan qalblar uchun:

O'zbek tilidagi eng katta elektron kutubxona!

​Ўзбекча va o'zbekcha o'zaro transkripsiya!
O'zbekcha va ўзбекча ўзаро транскрипция!

Bizning statistika


Orbital latifalar :) :)

Bir kuni Evkliddan so'rashibdi:

-Sizga ikkita butun olma ma'qulmi, yoki to'rtta yarimtakkimi?

-To'rtta yarimtakisi

-Nima uchun?

-Yarimtakki olmani ichida qurti bormi-yo'qmi aniq ko'rinib turgan bo'ladi.


Birliklar Konvertori

Birlik / Kattalik turini tanlang:
Qiymatni kiriting:

Natijaviy qiymat:

© Orbita.uz

Kontent statistikasi

Foydalanuvchilar soni : 368
Kiritilgan mаqolalar soni : 880
O'qilgan sahifalar soni : 11840699

Tafakkur durdonalari

Farzandlarimiz bizdan ko'ra kuchli, aqlli va baxtli bo'lishlari shart...

I. Karimov