Orbita . U Z

...Ilm-fan fazosi uzra!

  • Shrift o'lchamini kattalashtirish
  • Odatiy shrift o'lchami
  • Shrift o'lchamini kichiklashtirish
Bosh sahifa Horijlik olimlar Galileo Galiley. Medichi yulduzlari. (ikkinchi hikoya) - Sud va hukm.

Galileo Galiley. Medichi yulduzlari. (ikkinchi hikoya) - Sud va hukm.

E-mail Chop etish PDF
Maqola Reytingi: / 8
Juda yomon!A'lo! 
Maqola mundarijasi
Galileo Galiley. Medichi yulduzlari. (ikkinchi hikoya)
«Yangi ko‘zoynaklar»
«Yulduzlar axboroti».
Kepler, Madjini, Klaviy.
Buyuk kashfiyotlar yili.
Rimni zabt etish.
«Buyuk gersogning faylasufi va birinchi matematigi».
«Qutqaruvchi dekret».
O‘zgarishlarni kutib.
«Olam tuzilishi».
Sud va hukm.
Yana Medichi Yulduzlari.
Xotima.
Hamma sahifa

 

 

Sud va hukm. Aftidan, Galileyni ta’qib etish tashabbusi papa Urban VIII ning o‘ziga tegishli. Papani nima shunchalik  darg‘azab qildi va u nega murosa qila  olmaydigan  bo‘ldi? Ehtimol, u «qutqaruvchi  dekret»ning  o‘z vaqtida chiqarilganini  maqtanish  samimiy  emas deb hisoblar.  Shubhasiz,  «Dialog» Urban uchun  noqulay paytda yuzaga keldi. Rimdagi kuchli Ispan oppozitsiyasi papani o‘rnidan  siljitishga  urinardi  va  u «dinsiz deb gumon qilingan»  olimni  qo‘llab quvvatlagani uchun ayblanib qolishishdan xavfsirashi o‘rinli edi. Papa o‘zini Yerning  harakatlanmasligini  himoya qiluvchi sodda Simplichio deb tushungan degan  gaplar  yurardi.  Galiley  so‘z boshida bu qahramon qolgan ikki qahramondan farqli ravishda o‘z nomi bilan atalmagan deb yozgan edi. Agar haqiqatan ham Urban VIII, kitobdagi Simplichioning so‘zlaridan o‘zining qachonlardir  Galileyga aytgan mulohazalarini topgan bo‘lsa, yuqoridagi fikr kelishi  o‘rinli  edi.

1632-yilning avgustida papa hukumatining markaziy organi «Dialog»ni tarqatishni  taqiqlaydi.  Sentyabrda ish inkvizitsiyaga topshiriladi. Uzoq siyosiy-diniy  o‘yin  boshlanadi. Galileyning tarafdorlari, Toskaniya  gersogi  ham avvaliga inkvizitsiya ishni ko‘rmasligiga, so‘ngra ishni Florensiyaga ko‘chirib, imkoniyati boricha  Galileyning kasalligini vaj qilib uni cho‘zishga harakat qilishdi.  Barcha urinishlar  bekorga ketdi. Urban VIII o‘z  mansab  vakolati – Vatikan taxti  dahlsizligi  foydasiga  bir  so‘zli  bo‘lib  turib oldi.

Galileyni  kishanlarda olib ketish xavfi  uni 1633-yil  yanvarda Rimga  jo‘nashga majbur etdi. 13 -fevralda u Rimda, 12-aprelda esa inkvizitsiyaning bosh komissari Makulano  huzurida  bo‘ldi.  Azobli tekshirishlar boshlandi, Galileyga ruhiy va jismoniy ta’sir ko‘rsata boshlandi, unga qarshi qiynash usuli ishga solindi. Kelishishni  qidirib  charchatadigan  kurash  olib borilar edi. Diniy xizmatning uchta  kvalifikatori  kitob  hech bo‘lmaganda hukmga mahkum qilingan doktrinani sir saqlashni  buzadi va uni tarqatadi degan xulosa chiqarishdi. Galiley o‘z xohishiga qarama-qarshi Kopernik sistemasi foydasiga dalillarni kuchaytirib yuborganini tan oldi. 22 iyunda Muqaddas Mariya cherkovida, tizzalari bukilgan, yarim  yildan so‘ng 70 yoshga to‘ladigan Galiley hukmni eshitadi. U «biror fikr diniy yozuvga qarshi deb aniqlanib, e’lon qilinganidan keyin ham uni haqiqatga  o‘xshash deb himoya qilish va unga asoslanish mumkin deb hisoblagani uchun hukmga  mahkum  etildi». Galileyga «dinsizlikda kuchli gumon qilinadi» deb hukm chiqariladi. «Dialog»  kitobi ta’qiqlanadi, Galiley majburiy xizmatga hukm qilinadi (dinsizlikda gumonsiralganlar, dinsizlar kabi yoqilmaydi!) va u «uch yilgacha haftada  bir  marta Injildan yettita avf so‘rovchi oyat o‘qishi lozim». So‘ngra Galiley  o‘z fikr va g‘oyalaridan, ilmiy tasdiqlari va natijalaridan  qaytish hukmi matnini o‘qiydi: «...Menga aytilgan doktrina diniy yozuvga qarshi deb e’lon qilinganidan  so‘ng,  men avval qoralangan mana shu doktrinani  bayon etuvchi kitob yozdim va bosib chiqardim. Men hech qanday yechim bermay katta ishontirish bilan shu doktrina foydasiga dalillar keltiraman...» U o‘ziga qo‘yilgan «barcha vazifalarni  bajarishga» qasamyod qiladi.

Ehtimol, shu paytda Galiley Toskaniya gersogining imkoniyatlarini to‘g‘ri baholamay Venetsiya respublikasini tashlab ketganiga afsuslangandir, bu yerda unga inkvizitsiyaning qo‘li yetmas edi. Ammo Venetsiyada uning bosh asarini bosishga  imkoniyat  yo‘q edi,  qattiq  ta’qib ostida bo‘lsa ham Florensiyada bu ishni amalga oshirish mumkin bo‘ldi.

Inkvizitsiya  qamoqxonasiga qamash avval  Medichi  saroyiga  almashtirildi;  ikki haftadan keyin esa u Siennga arxiepiskop  Pikkolamini  ixtiyoriga yuborildi. Yarim yildan keyin unga o‘zining Archetridagi villasiga borishga ruxsat etildi. Archetrining  Yaqinidagi  monastirda uning qizlari bor edi. Ozgina vaqt Florensiyada bo‘lgani hisobga olinmasa, Galiley hayotining qolgan sakkiz yilini o‘sha yerda o‘tkazdi. hamma yerda Galiley inkvizitsiya ko‘zi ostida bo‘ldi, inkvizitsiya  uning  tashqari  bilan  aloqasini  diqqat  bilan nazorat qilardi. Urban VIII  hatto olim  vafot etgan  kuni  ham rahmdillik qilmadi. Uning qarindoshi kardinal  Barberini  Florensiyaga  mana  bunday xabar jo‘natdi: «...diniy inkvizitsiya tribunali tomonidan jazolangan va Shu jazoni  o‘tash  paytida o‘lgan  kishining jasadi uchun maqbara qurish yaxshi emas». Gersogga Galileyni Mikelanjelo yoniga dafn etish  istagidan voz kechishga to‘g‘ri keladi (bu istak  uzoq  yillardan so‘ng bajo etildi).

Galileyning o‘z fikridan  qaytishi  kishilarni  hozirgi  kunda ham taajjubga soladi. Olim Shubhasiz haqiqat deb bilgan, uni tasdiqlash uchun o‘z hayotining ancha qismini sarf etgan nazariyasidan qaytishga haqqi bormidi? Galiley qabul etgan qarorning  turlicha  tushuntirilishi  mavjud: 70 yoshdagi kasal olimning qiynoq  va  kuydirilish  oldidagi qo‘rquvi, men o‘z vazifamni bajardim, endi kitobning  tarqalishiga  hech  kim  to‘sqinlik  qilmaydi degan, sezgi, qolgan umrini (u sakkiz yil ekan) fanga bag‘ishlash imkoniyati u voz kechishi lozim bo‘lgan o‘z g‘oyasini yaratish uchun chorak asr to‘xtatib qo‘ygan  avvalgi  mashg‘ulotlariga qaytdi.

K. Ridning «Jilbert» degan kitobida ulug‘  matematik  unga xos bo‘lgan ochiq ko‘ngillik  bilan  Galiley  haqida  deydi: «Ammo u ahmoq emas edi. Ahmoqqina  ilmiy haqiqat qiynoq talab etadi deb o‘ylaydi. Lekin ilmiy natijalar o‘zini vaqt o‘tishi bilan isbotlaydi». Galiley ilgari ham kelishuvchanlikka borganini, 1616-yildan so‘ng Yerning qo‘zg‘almas ekanini  shunchaki tan olganini esdan chiqarmaslik  lozim  (jumladan, «Dialog»da ham).

Afsonaviy  «U baribir aylanadi» degan so‘zni Galiley aytmagan bo‘lsa kerak, u dindor bo‘lishiga qaramay uning o‘z fikridan  qaytishi  haqiqiy  emasdir. «Dialog»ni  butunlay yig‘ib olisha olmaganligi, 1635  yilda  Yevropada lotin tilida nashr etilishi uni xursand etgandir, albatta. Uning Venetsiyalnk tanishi Mikaitsio unga Shunday yozadi: «Ajoyibki, Sizning «Dialog»ingiz bosilib chiqqach, matematikani biluvchi kishilar darrov Kopernik sistemasi tomonga o‘tdi. Mana ta’qiqlash nimaga olib keldi!»  Galiley,  «Sizning «Dialog» haqida yozganingiz men uchun juda ham yoqimsiz, chunki bu boshliq shaxslarga katta hayajonlantirish keltirishi mumkin. «Dialog»ni o‘qishga beriladigan ruxsat juda chegaralangan, oliy hazratlari  bittagina  nusxani o‘zlari uchun saqlaydilar, borib-borib Shunday bo‘lishi mumkinki, bu kitob haqida tamoman unutib yuborishadi». Galiley uchun sud va hukm bilan bog‘liq sharmandalik juda og‘ir edi, biroq olamning tuzilishi haqidagi muammolar bilan Shug‘ullanishni taqiqlash ham og‘ir edi. Unda bu mashg‘ulotlardan voz kechishi kerakligiga shubha yo‘q edi. Galiley nima qilishi kerak edi? Uning davrdan zorlanishga hamma asosi bor: «Eh, bizning baxtsiz davrimiz, hozir har qanday yangi fikrni, ayniqsa, fanda,  go‘yoki bilish kerak bo‘lgan barcha narsalar bilan olinganidek, ildiz ottirmaslik uchun qat’iy qaror hukm  surmoqda». Uning eski  hamfikri  Kampanellaning aytganlari bilan o‘z-o‘zini yupatish mumkin (u 1616-yildayoq Neapol qamoqxonasida «Galileyga Apologiya» yozgan edi): «Shukuhli asr bizni muhokama qiladi, chunki hozirgi zamon hamma vaqt; o‘z himoyachilarini tepadi, ammo ular uch kun yoki uch yuz yildan so‘ng tiriladilar». Hukmdan bir necha hafta keyin Galiley to‘xtatib  qo‘yilgan mexanika haqidagi  risolasini eslaydi. Bu kitobni yaqin yillarda yozish Galileyning bosh ishi va hayotining maqsadi bo‘lib qoladi. U yoshligida kashf  etgan mayatniklarning izoxronligi xossasini eslaydi va o‘g‘li Vinchensoga mayatnikli soat yasashni buyuradi. Galileyning  ko‘zi juda ham yomonlashib qoldi. Kitobini  yozib tugatay deganda uning bitta ko‘zi butunlay ko‘r bo‘lib qoladi, Shunda ham u 1637-yilning oxirida butunlay  ko‘r bo‘lib qolguncha, ba’zan osmonni teleskopda kuzatadi, Oyning  libratsiyasini  tasvirlaydi: «...Men o‘zimning o‘tkir  kuzatishlarim va ochiq-oydin  isbotlarim  bilan odatda oldingi asr bilimdonlari  ko‘rganidan, yuz, hatto ming marta kengaytirilgan osmon, olam va butun olam shunchalik kichiklashib, torayib ketdiki,  mening  shaxsim egallagan  fazodan ortiq emas. Yaqinda ro‘y bergadigan baxtsizlikka chiday olmayman va bosh ega olmayman, biroq vaqt meni bunga o‘rgatishi kerak». Baribir unga  hadya qilingan oxirgi yili yana Medichi Yulduzlarini kuzatdi, o‘rtoqlari esa uni Shunday  fikrga  yo‘lladilarki, bu uni oxirgi kungacha tark etmadi.



Yangilаndi: 15.02.2019 11:04  
Maqola yoqdimi? Do'stlaringizga ham tavsiya qiling:

Sizda mulohaza qoldirish imkoniyati mavjud emas. Mulohaza qoldirish uchun saytda ro'yxatdan o'tish kerak.

Banner

Buyuk olimlar fotogalereyasi

Orbita.Uz infotekasi

Milliy bayramlarimiz

Yaqin kunlardagi rasmiy bayramlar, kasb bayramlari, muhim tarixiy va xalqaro sanalar.

26 - may - Kimyogarlar kuni


1 - iyun - Xalqaro bolalarni himoya qilish kuni


5 - iyun - Iyd al-Fitr - Ramazon hayiti (Dam olish kuni) (oy chiqishiga qarab bir kunga o'zgarishi mumkin)


13 - Iyd al-Adho - Qurbon hayoti kuni (Dam olish kuni) (oy chiqishiga qarab bir kunga o'zgarishi mumkin)


 

1 - Sentyabr - Mustaqillik kuni. (Dam olish kuni)


2 - Sentyabr - Bilimlar kuni.


 

1 - Oktyabr - Ustoz va murabbiylar kuni. (Dam olish kuni)

O'zbekiston shaharlari ob-havo ma'lumotlari

Orbita.Uz do'stlari:

Ziyo istagan qalblar uchun:

O'zbek tilidagi eng katta elektron kutubxona!

​Ўзбекча va o'zbekcha o'zaro transkripsiya!
O'zbekcha va ўзбекча ўзаро транскрипция!

Bizning statistika


Orbital latifalar :) :)

????????????????????????

Kimyo o'qituvchisi Boltavoyga savol beryapti:

-Boltavoy, doskada qaysi moddaning formulasi yozilgan?

Boltavoy vaziyatdan chiqmoqchi bo'lib:

-Domla, shu tilimni uchida turibdiyu, aytolmayapman-da!

Shunda domla rangi oqarib, titroq ovoz bilan:

-Tez tupurib tashla! Axir bu zaharli kislota-ku!!!


Birliklar Konvertori

Birlik / Kattalik turini tanlang:
Qiymatni kiriting:

Natijaviy qiymat:

© Orbita.uz

Kontent statistikasi

Foydalanuvchilar soni : 368
Kiritilgan mаqolalar soni : 880
O'qilgan sahifalar soni : 11840730

Tafakkur durdonalari

Dunyoda ilmdan o'zga najot yo'q va bo'lmagay! (Imom Buxoriy)